دانراوه له‌لایه‌ن: دڵخۆش ئازاد ئەمە هەڵوێست و بیروباوەڕی شیعەیە بەرامبەر بە نەتەوەی كورد دەقی ڕیوایەتەكە: كولەینی لە ئەبووڕەبیعی شامییەوە ڕیوایەت دەكات و دەڵێت: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ الله -عليه السلام- فَقُلْتُ: إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً مِنَ الْأَكْرَادِ، وَإِنَّهُمْ لَا يَزَالُونَ يَجِيئُونَ بِالْبَيْعِ، فَنُخَالِطُهُمْ وَ نُبَايِعُهُمْ؟ فَقَالَ: يَا أَبَا الرَّبِيعِ! لَا تُخَالِطُوهُمْ، فَإِنَّ الْأَكْرَاد حَيٌّ مِنْ أَحْيَاءِ الْجِنِّ، كَشَفَ الله عَنْهُمُ الْغِطَاءَ؛ فَلَا تُخَالِطُوهُمْ. واتا: "پرسیارم كرد لە ئەبووعەبدوڵڵا (علیە السلام)، وتم: ئێمە خەڵكانێكمان لایە كوردن، شت دەفرۆشن، ئایا تێكەڵاوی و كڕین و فرۆشتنیان لەگەڵدا بكەین؟ ئەویش وتی: ئەی باوكی ڕەبیع، تێكەڵاوییان مەكەن، بەڕاستی كوردەكان بەشێكن لە جنۆكە بەڵام خوای گەورە پەردەی لەسەر هەڵماڵیون و بۆیە بەچاو دەبینرێن، جا بۆیە تێكەڵاویان مەكەن." بڕوانە: الكافي: ٥/ ١٥٨، رياض المسائل: للسيد علي الطباطبائي ج ١ ص٥٢٠، جواهر الكلام: للشيخ الجواهري ج ٣ ص ١١٦، من لايحضره الفقيه: للشيخ الصدوق ج ٣ ص ١٦٤، تهذيب الأحكام: للشيخ الطوسي ٧/٤٠٥، بحار الأنوار: للعلامة المجلسي ج ١ ص ٨٣، تفـسير نور الثقلين: للشيخ الحويزي ج ١ ص ٦٠١. لە ڕیوایەتێكی تردا هاتووە: ولَا تَنْكِحُوا مِنَ الْأَكْرَادِ أَحَداً، فَإِنَّهُمْ جِنْسٌ مِنَ الْجِنِّ كُشِفَ عَنْهُمُ الْغِطَاء. یانی: "بە هیچ شێوەیەك ژن لە كوردەكان مەخوازن، چونكە ئەوان ڕەگەزێكن لە جنۆكە، بەڵام خوا پەردەی لەسەر هەڵماڵیون." الكافی للكلینی ٥/٣٥٢. عن أبي الربيع الشامي قال: قال لي أبو عبد الله عليه السلام: ولا تنكحوا من الاكراد، أحدا فإنهن جيش من الجن كشف عنهم الغطاء. دەڵێت: ئەبووعەبدوڵڵا (علیە السلام) پێی وتم: «.. و كەس لە كوردەكان مەخوازن لەبەر ئەوەی سوپایەكن لە سوپاكانی جنۆكە ، بەڵام پەردەیان لەسەر هەڵماڵراوە». المهذب البارع: لابن فهد الحلي٣ / ١٨٢، مسالك الأفهام: للشهيد الثاني ج٣ ص١٨٦. وتەی زانایانیان لە شەرحی ئەو ڕیوایەتەدا: - توسی: زانای گەورەیان توسینوسەری دوو كتێبە لە نێو چوار گەورەترین كتێبەكانی لای شیعە ، كتێبی التهژیب و الاستبصار ، كە بە داهێنەری حەوزەی عیلمی دادەنرێت لە نەجەف ، هەموو شیعە كۆكن لەسەر فەزڵ و پایەداری و سیقەیەتی و شارەزایی لە شەریعەت. لە كاتی باسكردنی ئەم ڕیوایەتەدا ئەڵێت -جا تەماشای بێ شەرمی ئەم كەسە بكەن-: «وينبغي أن يتجنب مخالطة السفلة من الناس والأدنين منهم ، و لا يعامل إلا من نشأ في خير، ويجتنب معاملة ذوي العاهات والمحارفين. ولا ينبغي أن يخالط أحدا من الأكراد، ويتجنب مبايعتهم ومشاراتهم ومناكحتهم». واتا: «.. هەروەها پێویستە خۆپارێزی بكرێ و دوربگیرێت لە تێكڵاوی كردنی خەڵكی بێ عەقڵ و بێ ڕێز و نابێ هەڵوسوكەوت بكرێت مەگەر لەگەڵ یەكێك كە لەسەر خێر و چاكە گەورە بوو بێت ، و هەروەها ئەبێت خۆ بە دوربگیرێت لە خەڵكی عەیبدار و ناموبارەك ، و نابێ بەهیچ شێوەیەك تێكەڵاوی یەك كورد بكرێت و ئەبێت خۆ بە دووربگیرێت لە كڕین و فرۆشتن و ژن و ژنخوازی لەگەڵیاندا». النهاية: الشيخ الطوسي ص٣٧٣ ، كفاية الأحكام: المحقق السبزواري ص٨٤ ، الحدائق الناضرة: المحقق البحراني ج ٨١ ص ٤٠ - و ج ٤٢ ص ١١١ ، جامع المدارك: السيد الخوانساري ج ٣ ص ١٣٧ ، تهذيب الأحكام: الشيخ الطوسي ج ٧ ص ١١ ، وسائل الشيعة: الحر العاملي ج ٧١ ص ٤١٦. - ئیبن ئیدریسی حللەی: دوای ئەوەی باسی ئەوە دەكات كە نابێت تێكڵاوی كوردەكان بكرێت ونابێت كڕین و فرَشتنیان لەگەڵدا بكرێت و ژنیان لێ بهێنرێت ، ئەڵێت: «وذلك راجع إلى كراهية معاملة من لا بصيرة له ، فيما يشتريه ، ولا فيما يبيعه ، لأن الغالب على هذا الجيل والقبيل قلة البصيرة لتركهم مخالطة الناس وأصحاب البصائر». واتا: «ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە كەڕاهەتی هەیە مرۆڤ تێكەڵاوی كەسێك بكات كە هیچ نەزانێت و چاوكراوە نەبێت لە بارەی ئەوەی دەیفرۆشێت و لەبارەی ئەوەی دەیكڕێت ، چونكە زۆربەی ئەم قەومە -مەبەستی كوردە- هیچ نەزانی و چاونەكراوەیی تێیاندا زاڵە ، لەبەر وازهێنانیان لە تێكەڵاوی كردنی مەردوم و خەڵكی شارەزا». السرائر: ابن إدريس الحلي ج ٢ ص ٢٣٣. - یەحیای كوڕی سەعیدی حللی ئەڵێت: «ويكره مخالطة الأكراد ببيع و شراء و نكاح». واتا: «كەڕاهەتی هەیە تێكەڵاوی كوردەكان بكرێت بە كڕین و فرۆشتن و ژن هێنان». الجامع للشرایع ص٢٤٥. - ئیبن موتەهەڕی حللی له «منتهى المطلب ب٢ ل١٠٠٣» حللی ئەڵێ: «مسألة: يكره معاملة الاكراد ومخالطتهم ويتجنب مبايعتهم ومشاركتهم ومناكحتهم ، لما رواه الشيخ عن ابي الربيع الشامي ، قال سالت ابا عبد الله عليه السلام قلت: ان عندنا قوما من الاكراد ، وانهم لا يزالون يجتنبون مخالطتهم ومبايعتهم ، فقال: عليه السلام يا ابا ربيع لا تخالطوهم ، فان الاكراد حي من احياء الجن، كشف الله عنهم الغطاء ، فلا تخالطوهم ، وكذلك يكره معاملة اهل الذمة». واتا: مەسەلەیەك: كەڕاهەتی هەیە هەڵسوكەوت و تێكەڵاوی لەگەڵ كوردەكاندا بكرێت ، هەروەها لە كڕین و فرۆشتن لەگەڵیان و هاوبەشیكردنیان و ژن وژنخوازی لەگەڵیان خۆپارێزی دەكرێت و دورەپەرێزی دەگیرێت لەبەر ئەو فەرمودەیەی كە شێخ ڕیوایەتی كردوە لە ئەبو ڕەبیعی شامیەوە: ئەڵێت: پرسیارم كرد لە ئەبو عەبدوڵڵا علیە السلام وتم: ئێمە خەڵكانێكمان لایە كوردن و بەردەوام خۆیان بەدور دەگرن لە تێكەڵاوی كردن و كڕین و فرۆشتن؟ ئەویش وتی: ئەی ئەبو ڕەبیع تێكەڵاویان مەكەن ، بەڕاستی كوردەكان بەشێكن لە جنۆكە بەڵام خوای گەورە پەردەی لەسەر هەڵماڵیون ، جا تێكەڵاویان مەكەن ، هەروەها تێكەڵاوی كردنی ئەهلی زیممەش كەڕاهەتی هەیە». منتهى المطلب: الحلي ج٢ ص١٠٠٣ ، تذكرة الفقهاء: للحلي ج ١ ص ٥٨٦ ، جواهر الكلام: للشيخ الجواهري ج ٢٢ ص ٤٥٧ ، علل الشرائع: للشيخ الصدوق ج ٢ ص ٥٢٧. - ئیبن فەهدی حللی: لە كتێبی «المهذب البارع في شرح المختصر النافع للعلامة جمال الدين أبو العباس أحمد بن محمد بن فهد الحلي ب٥ ل٣٥٢» بەشێكی تێدایە بەناوی: بەشی: ئەوەی كە خوازبێنیكردن لە ڕەگەزی كوردەكان كەراهەتی هەیە، بەرگی ٥ ل ٣٥٢ ، مجمع الفائدة: المحقق الأردبيلي ج ٨ ص ١٢٩ ، وسائل الشيعة: الحر العاملي ج ٠٢ ص ٨٤. - موحەممەد عەلی ئەردەبیلی: بە هەمان شێوە موحەممەد عەلی ئەردەبیلی لە: «جامع الرواة» بەشێكی تێدایە بەم ناوەوە: «بەشێك لەسەر ڕەگەزی كورد خوازبێنی كردنیان كەراهەتی هەیە». ج١ص ١٧٥/ و ص١٠٢ ، باب اختيار الازواج ، وفي باب من كره مناكحته من الاكراد. ئەو «مِنْ» بۆ جنسە واتە: ڕەگەزی كورد وەكو لە زمانی عەرەبی زانراوە. سودانیەكانیش بە دەردی كورد ڕۆیشتوون! سودانیەكانیش بە هەمان شێوە لای شیعە مەخلوقێكی شێواو و ناشیرینن «مُشّوە»ن: لە عەلی كوڕی ئیبراهیمەوە، لە هارونی كوڕی موسلیمەوە، لە مەسعەدی كوڕی زیادەوە، لە ئەبو عەبدوڵڵاوە علیە السلام ئەڵێ: ئەمیری ئیمانداران علیە السلام فەرمویەتی: «إياكم ونكاح الزنج فإنه خلق مشوه». واتا: ئامان سودانی مەخوازن ، چونكە مەخلوقێكی شێواو و ناشیرین «مُشّوة»ن. الكافي للكليني ج ٥ ص٣٥٢ باب من كره مناكحته من الأكراد والسودان وغيرهم. عن أبي الربيع الشامي قال: قال لي أبو عبد الله عليه السلام: «لا تشتر من السودان أحدا، فإن كان لا بد فمن النوبة- رِةطةزيَكن لة سودانيةكان -، فإنهم من الذين قال الله تعالى [وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ] إنهم يتذكرون ذلك الحظ..ولا تنكحوا من الأكراد أحدا فإنهن جيش من الجن كشف عنهم الغطاء». لە ئەبو ڕەبیعی شامیەوە ئەڵێ: ئەبو عەبدوڵڵا علیە السلام پێی وتم: «كەس لە سودانیەكان مەكڕە ، بەڵام هەر نەكرا ئەوا لە نەوبە بكڕە ، چونكە سودانیەكان لەوانەن كە خوا لە بارەیانەوە ئەفەرموێت: [وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ] جا ئەوان بیری ئەو بەشە زۆرە دەكەنەوە .. هەروەها ژن لە كوردەكان مەهێنن چونكە ئەوان سوپایەكن لە جنۆكە بەڵام پەردەیان لەسەر هەڵماڵراوە».المهذب البارع: لابن فهد الحلي٣/١٨٢ تجد فيه بابا بعنوان (باب من كره مناكحته من الاكراد والسودان ، مسالك الأفهام: الشهيد الثاني ج٣ ص ١٨٦. پرسیارێك كە هەقی خۆتە بیكەی ئەویش ئەوەیە: - «بۆ تا ئێستا من نەمبیستووە شیعە وا لە كورد بڕوانێ؟ لەگەڵ ئەوەشدا تێكەڵاوی شیعەم كردوە ولەناویشیاندا ژیاوم؟» وەڵام: سەرەتا: دەتوانیت بگەڕێیتەوە بۆ نێو ئەو كتێبانەی كە بەرگەكە و ژمارەی لاپەڕەكەشمان باسكردوە. دووەمیش: مەرج نییە هەمو شیعەیەكیش ئەم ڕیوایەتانەی بیستبێ، چ جای تۆیەیەكی سوننی، هەروەها ڕیوایەتەكانی تریش، مەرج نیە هەموو ئەو شتانەت بیستنبێ كە لە كتێبەكانیاندا باسدەكرێ، هەروەكو جەنابت چۆن سوننیت لە هەمان كاتدا ڕیوایەتێكی زۆرت نەبیستووە كە لە كتێبە سوننیەكاندا باسدەكرێ ؟ یان سەر هەر بیروبۆچونێكی هەمو ئەو شتانە نازانی كە هەیە. سێیەم: مەزهەبی شیعەگەرێتی یەكێك لەو شتانەی كە بڕوایان پێیەتی بریتییە لە «التقیە» واتە: خۆپارێزی لە دەرخستنی بیروڕا وەكو خۆی. ئەو كـتێبە شیعیانەی كە ڕیوایەتی جنۆكەیی كوردی تێدایە ١. الكافي: هى الكليني. كەباشترین كتێبە لەلای شیعە ٢. بحار الانوار: هى مجليسى. ٣. التهذيب الاحكام: هى طوسى «یەكێكە لەچوار كتێبە باوەڕپێكراوەكەی لای شیعە». ٤. من لا يحضره الفقيه: هى الصدوق «ئەمەش هەروەها». ٥. تذكرة الفقهاء: هى حللى. ٦. جواهر الكلام: هى جواهرى. ٧. مسالك الافهام: هى شهيد الثاني. ٨. علل الشرائع: هى صدوق. ٩. الجامع المدارك: هى خونسارى. ١٠. رياض المسائل: هى سيد طباطبائى. ١١. تفسير نور الثقلين: هى حويزى. ١٢. المهذب البارع: هى ابن فهد حللى. ١٣. النهاية: هى شيخ طوسى. ١٤. السرائر: هى ابن ادريس حللى. ١٥. الجامع الرواة: هى محمد على الاردبيلى. ١٦. كفاية الاحكام: هى سبزوارى. ١٧. الحدائق الناضرة: هى بحرانى. ١٨. مجمع الفائدة: هى اردبيلى. ١٩. وسائل الشيعة: حورى عاملى. وجگە لەمانیش... هەموو ئەم كتێبانەش لە تۆڕەكانی ئەنتەرتێدا هەیە ودەتوانی خۆت بە دەستی خۆت بیدۆزیتەوە وبیخوێنیتەوە لێرەدا من بابەتەكەم تەواو بو بە هیوای سەركەوتن.