دانراوه له‌لایه‌ن: باوکی موحه‌ممه‌د ئه‌وه‌ی كه باسمان كرد تێڕوانینێكی واقعی بوو و به‌راوردێكيش بوو بۆ جیهانی ئیسلامی و جیهانی ڕۆژئاوا. به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌یری ده‌ق و به‌ڵگه شه‌رعییه‌كان بكه‌ین، ئه‌بینین پاڵپشتێكی گه‌وره و به‌هێزی ئه‌و واقعه‌ن كه تێیدا ئه‌ژین. ڕووخانی كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵات و ده‌سه‌ڵاتی فارس. يقول عبد الله بن عمرو بن العاص رضي الله عنه عندما سأله أحد التابعين قال له: {يا عبد الله أيُّ المدينتين تفتح أولاً: مدينة هرقل أم روميا؟ -يعني القسطنطينية تفتح أولاً أم روما- فأخرج عبد الله بن عمرو كتاباً من صندوق كان لديه، وفتحه وقرأه وقال: أخبرنا رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -ونحن نكتب- أن مدينة هرقل تفتح أولاً: (عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر -ڕه‌زای خوای لێ بێ- كاتێك یه‌كێك له شوێنكه‌وتووان (التابعین) پرسیاری لێ ده‌كات و ده‌ڵێ: كام له‌و دوو شاره له‌پێشدا ڕزگار ده‌بن، شاره‌كه‌ی هیره‌قل، یان ڕۆمیا؟ -واته قوسته‌نتینییه له‌پێشدا فه‌تح ده‌كرێت و موسڵمانان ده‌چنه ناوی یان ڕۆمای ئێستا-؟ ئه‌وجا عبدالله سندوقێكی ده‌رهێنا و كردییه‌وه، (ئه‌و نووسراوه‌ی له‌وێدا بوو) خوێندییه‌وه، وتی: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هه‌واڵی پێ داوین –ئێمه‌ش ده‌ماننووسی- كه شاره‌كه‌ی هیره‌قل له‌پێشدا ڕزگار ده‌كرێت.) البخاري (٢٨٦٤، ٢٩٥٢، ٣٤٢٢، ٦٢٥٥)، مسلم (٢٩١٨)، الترمذي (٢٢١٦)، أحمد (٢/٢٣٣، ٢٤٠، ٢٥٦، ٢٧١، ٣١٣، ٤٣٧) من حديث أبي هريرة.وهو للبخاري (٢٩٥٣، ٣٤٢٣، ٦٢٥٤ )، و مسلم (٢٩١٩)، وأحمد (٥/٩٢، ٩٩) من حديث سمرة بن جندب. ئه‌مه چی ئه‌گه‌یه‌نێت؟ ئه‌گه‌ر له ڕوانگه و تێڕوانینێكی هزری به‌جیا له ڕوانگه جوگرافییه‌كه‌یه‌وه سه‌یری مه‌سه‌له‌كه بكه‌ین، ئه‌بینین كه جیهانی نه‌سرانی به‌سه‌ر دوو كه‌نیسه‌ی گه‌وره‌دا دابه‌ش بووه: كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵات و كه‌نیسه‌ی ڕۆژئاوا. وه جیهانی ڕۆژئاوا سه‌رسه‌ختترین و دژوارترین و به‌هێزترین دوژمنی ئیسلامه و هه‌ر ئه‌ویشه -وه‌ك له فه‌رمووده‌كاندا ده‌رئه‌كه‌وێت كه باسیان ئه‌كه‌ین- تاكوو هاتنی ڕۆژی قیامه‌ت له‌سه‌ر ئه‌و دوژمنایه‌تییه سه‌خته‌ی خۆی به‌رده‌وام ده‌بێت. ئه‌م دوژمنه دابه‌ش ئه‌كرێت بۆ دوو كه‌نیسه: كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵات و كه‌نیسه‌ی ڕۆژئاوا؛ كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ئۆرتۆدۆكسی كه بنكه‌كه‌ی قوسته‌نتینییه بوو و كه‌نیسه‌ی ڕۆژئاوای كاتۆلیكی كه بنكه‌كه‌ی ڕۆمایه. پرسیار ئه‌كرێت له عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر و پێی ئه‌ڵێن: كام له‌م دوو شاره له‌پێشدا ڕزگار ئه‌كرێن. سه‌یر كه‌ین ئه‌و شوێنكه‌وتووه‌ی پرسیاره‌كه‌ی كردووه هیچ گومانی نییه له‌وه‌ی كه هه‌ردووك له قوسته‌نتینییه و ڕۆما ڕزگار ئه‌كرێن و فه‌تحی ئیسلامی ئه‌یانگاتێ، به‌ڵام پرسیاره‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه كامیان له‌پێش كامیاندا ڕزگار ئه‌بن و پرسیاری نه‌كرد كه ئایا ڕۆما ڕزگار ئه‌كرێت یان نا؟ به‌ڵكوو وتی: كام له‌و دوو شاره له‌پێشدا ڕزگار ئه‌كرێن. دڵنیاییی ته‌واوی هه‌بووه كه هه‌ردووكیان فه‌تحی ئیسلامی ئه‌یانگرێته‌وه، به‌ڵام ئایا كامیان له‌پێش ئه‌وی تریانه، ئیتر عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر وتی: له پێغه‌مبه‌ری خواوه (صلی الله علیه وسلم) هاتووه كه شاره‌كه‌ی هیره‌قل (واته قوسته‌نتینییه) له‌پێشدا ڕزگار ده‌كرێت. كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵات یه‌كه‌م قه‌ڵایه كه له‌به‌رده‌م زه‌حفی ئیسلامیی سه‌ركه‌وتوودا ئه‌ڕووخێت و چۆك دائه‌دات. ئه‌وه بوو كه ڕووی دا و مسوڵمانان ڕزگاریان كرد. سه‌ره‌تا له وڵاتی شامه‌‌وه ده‌ستیان پێ كرد، ئه‌وكات بنكه‌ی فه‌رمانڕه‌وایی ڕۆمانی بوو كه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی هیره‌قلدا بوو و پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هه‌واڵی داوه كه ئازاد ده‌كرێن وه‌ك له فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحدا هاتووه: {إذا هلك قيصر فلا قيصر بعده، وإذا هلك كسرى فلا كسرى بعده، والذي نفسي بيده لتنفقن كنوزهما في سبيل الله عز وجل.: ئه‌گه‌ر قه‌یسه‌ر تێدا چوو، ئیتر قه‌یسه‌رێكی تر نییه له‌دوای ئه‌و بێت و جێی بگرێته‌وه. وه ئه‌گه‌ر كیسراش تێدا چوو، ئیتر كیسرایه‌كی تر نییه دوای ئه‌و جێی بگرێته‌وه. سوێند بێت به‌وه‌ی كه گیانی منی به‌ده‌سته هه‌رچی ماڵ و خه‌زینه‌كانیان هه‌یه ئه‌یبه‌خشن له‌پێناوی خوادا (واته خه‌زێنه و گه‌نجینه‌كانیان ده‌ستیان به‌سه‌ردا ئه‌گیرێت و ئه‌به‌خشرێن له‌پێناوی خوادا.) البخاري (٢٨٦٤، ٢٩٥٢، ٣٤٢٢، ٦٢٥٥)، مسلم (٢٩١٨)، الترمذي (٢٢١٦)، أحمد (٢/٢٣٣، ٢٤٠، ٢٥٦، ٢٧١، ٣١٣، ٤٣٧) من حديث أبي هريرة. وهو للبخاري (٢٩٥٣، ٣٤٢٣، ٦٢٥٤ )، ومسلم (٢٩١٩)، وأحمد (٥/٩٢، ٩٩) من حديث سمرة بن جندب. كه هه‌ر به‌و شێوه‌یه بوو كه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی و هه‌رچی خه‌زێنه و گه‌نجینه‌یان هه‌بوو كه‌وته ده‌ستی مسوڵمانان و ئه‌وانیش ناردیانه‌وه بۆ (بیت المال) و له‌پێناوی خوادا به‌خشرا. له‌و ڕووداوه به‌ناوبانگه‌ی كه هیره‌قل له‌گه‌ڵ ئه‌بووسوفیاندا كه‌وتۆته گفتوگۆ سه‌باره‌ت به پێغه‌مبه‌ر و ئیمامی بوخاری له سه‌ره‌تای سه‌حیحه‌كه‌یدا بۆمان ده‌گێڕێته‌وه، ئه‌وه ئه‌گه‌یه‌نێت كه هیره‌قل به‌ته‌واوی دڵنیایه له‌وه‌ی كه ئه‌و پێغه‌مبه‌ره نێردراوی خوایه و ئه‌یه‌وێت باوه‌ڕ بێنێت، به‌ڵام موڵك و سامان و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی سه‌ره‌ڕای ئه‌و چوارده‌وره خراپه‌ی كه هه‌یبوو ئه‌بنه ڕێگر و ئه‌ویش دنیا هه‌ڵئه‌بژێرێت به‌سه‌ر ئیماندا. چیرۆكه‌كه دوورودرێژه و به‌ناوبانگه، جا كاتێك كه هێرشی ئیسلامی به‌ره‌و شام ئه‌كه‌وێته ڕێ، هیره‌قل له دیمه‌شقه‌وه به‌ره‌و حومس ڕائه‌كات. جا كاتێك كه مسوڵمانه‌كان به‌ره‌و حومس ئه‌ڕۆن و له‌وێش جێی نابێته‌وه. هیره‌قل له‌وێدا قسه‌یه‌كی زۆر به‌ناوبانگ و پڕمانا ئه‌كات و ئه‌ڵێت: "سه‌لامت لێ بێ ئه‌ی سووریا، سه‌لامێك كه به‌یه‌ك گه‌یشتنه‌وه‌ی نه‌بێت.". چونكه له‌وه‌وپێش زانیبووی كه ئه‌م دینه سه‌رئه‌كه‌وێت و زاڵ ئه‌بێت، كاتێك كه نامه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ری (صلی الله علیه وسلم) پێ گه‌یشت، وتی: {والله ليبلغن ملكه ما تحت قدمي هاتين.: سوێند به خوا موڵك و ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و ئه‌گاته ژێر پێی من.} رواه البخاري في عدة مواضع (٧) و(٥١) و(٢٦٨١) و(٢٨٠٤) و(٢٩٧٨) و(٣١٧٤)، و مسلم (١٧٧٣) عن ابن عباس. واته: ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ی كه من هه‌مه له ده‌ستی ئه‌ده‌م و مسوڵمانه‌كان ئه‌بنه میراتگری و زاڵ و سه‌ركه‌وتوو ئه‌بن. هیره‌قل به‌دڵنیایییه‌وه ئه‌وه‌ی ئه‌زانی كه مسوڵمانه‌كان ڕۆژێك دێن و خوا سه‌ریان ئه‌خات، وه هه‌موو بێباوه‌ڕان ئه‌وه ئه‌زانن كه ئه‌م ئایینه ڕۆژێك له ڕۆژان زاڵ و سه‌ركه‌وتوو ئه‌بێت و خوا سه‌ری ئه‌خات، با هه‌رچه‌ندێك پێشیان ناخۆش بێت و هه‌رچه‌نده به‌رگری بكه‌ن و دوژمنایه‌تیشی بكه‌ن. ئه‌وه بوو هیره‌قل پاشه‌كشه‌ی كرد و مسوڵمانان جێپێی هیره‌قلیان گرت و وڵاتی شامیان ڕزگار كرد. ڕووخانی كه‌نیسه‌ی ڕۆژئاوا به‌ڵام كه‌نیسه‌ی قیبتی له میسر ئه‌وه -سوپاس بۆ خوا- هه‌ڵوه‌شایه‌وه و پووكایه‌وه ته‌نها ئه‌وانه نه‌بێت كه له قیبتیه‌كان ماون؛ واته ده‌سه‌ڵات و هێزی نه‌ما و ئیسلام ئه‌و وڵاته‌ی ڕزگار كرد و به هاتنه‌ناوه‌وه‌ی (محمد الفاتح)یش بۆ قوسته‌نتینییه و ڕزگاركردنی، قه‌ڵای كه‌نیسه‌ی ئۆرتۆدۆكسی ڕووخا و نه‌ما؛ واته نیوه‌ی ڕۆژهه‌ڵات له جیهانی خاچپه‌رستی نه‌سرانی كه‌وت و ڕووخا له‌به‌رده‌م مسوڵماناندا و ته‌نها به‌شی ڕۆژئاوای كه‌نیسه‌ی كاتۆلیكی مایه‌وه كه پایته‌خت و بنه‌ماكه‌ی له ڕۆمایه. پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) له فه‌رموده‌یه‌كدا كه ئیمامی مسلم ڕیوایه‌تی ئه‌كات ئه‌فه‌رموێت: {تغزون جزيرة العرب فيفتح لكم، ثم تغزون فارس فيفتح لكم، ثم تغزون الروم فيفتح لكم، ثم تغزون الدّجال فيفتح لكم.} مسلم (٢٩٠٠) من حديث نافع بن عتبة، وأخرجه ابن أبي شيبة في المصنف/: ٤/٢٠٦، والحارث ابن أبي أسامة كما في زوائد الهيثمي/: ٢/ ٧١٣، ونعيم بن حماد في الفتن/ : ٢ /٤٧٩. {دوورگه‌ی عه‌ره‌ب غه‌زو ئه‌كه‌ن و بۆتان ئه‌كرێته‌وه (ڕزگاری ئه‌كه‌ن)، ئینجا فارس غه‌زو ئه‌كه‌ن و ڕزگاری ئه‌كه‌ن، ئینجا ڕۆم غه‌زو ئه‌كه‌ن و ڕزگاری ئه‌كه‌ن، ئینجا ده‌ججال غه‌زو ئه‌كه‌ن و بۆتان ده‌كرێته‌وه (زاڵ ده‌بن به‌سه‌ریدا.) ئه‌بینین ئه‌و ته‌رتیب و ڕیزبه‌ندییه به شێوه‌یه‌كه‌ی واقعی و به‌رچاو ئه‌مانه هه‌مویان ڕوویان دا، دوورگه‌ی عه‌ره‌بی له سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله علیه وسلم) ڕزگار كرا و پاك كرایه‌وه و ته‌واو بوو. وه له ڕۆژانی جێنشینیی خه‌لیفه ئه‌بووبه‌كردا زاڵ بوون به‌سه‌ر هه‌ڵگه‌ڕاوه‌كاندا و له‌ناویان بردن و دوورگه‌ی عه‌ره‌بی بووه و به‌رده‌وامیش كه هه‌ر ده‌بێته بنكه‌ی ئایینی ئیسلام و به یارمه‌تی خوا. پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) ده‌رباره‌ی ده‌فه‌رموێت: {لا يجتمع فيها دينان: دوو ئایینی تێدا كۆ نابێته‌وه.} البخاري (٢٨٨٨، ٢٩٩٧) ومسلم (١٦٣٧) بلفظ "أخرجوا المشركين من جزيرة العرب.". وعند أحمد (٦/ ٢٧٤)، والطبراني في الأوسط (٢/ ١٢) عن عائشة بلفظ كان آخر ما عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم أن قال لا يترك بجزيرة العرب دينان. وعند ابن أبي شيبة (٦ /٤٦٨) من حديث ابن عمر "لا يجتمع دينان في جزيرة العرب." وأجلاهم عمر رضي الله عنه بعد وفاة النبي. هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هه‌واڵی داوه و ئه‌م فه‌رمووده‌یه هه‌واڵه به‌ڵام وه‌ك فه‌رمانێك وه‌رئه‌گیرێت، نابێت له نیوه‌دوورگه‌ی عه‌ره‌بدا كه‌نیسه یان هیچ په‌رستگایه‌ك بۆ هیچ ئایینێكی تر هه‌بێت؛ نابێت نامسوڵمان بمێنێته‌وه تێیدا مه‌گه‌ر به مانه‌وه‌ی كاتی نه‌بێت و نابێت نه جووله‌كه و نه گاور تێیدا بمێنننه‌وه مه‌گه‌ر به شێوه‌یه‌كی كاتی نه‌بێت. ئه‌وه قه‌ڵای ئیسلامه و پێویسته بپارێزرێت له هه‌رچی پیسی شیرك و هاوبه‌شبڕیاردانێك هه‌یه. ئینجا ئه‌فه‌رموێت: { {ثم تفتح فارس} ئه‌وجا مسوڵمانه‌كان وڵاتی فارسیان ڕزگار كرد و ئیمپراتۆری فارسیان به‌چۆكدا هێنا و ڕۆتشتن تا گه‌یشتنه سنووری چین. كیسرا كاتێك كه نامه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ری (صلی الله علیه وسلم) پێ گه‌یشت، نامه‌كه‌ی شه‌قوپه‌ق كرد و پارچه‌پارچه‌ی كرد. كاتێك هه‌واڵ گه‌یشته‌وه به پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) كه كیسرا وای له نامه‌كه‌ی كردووه، له خوا پاڕایه‌وه و دوعای لێ كرد كه خوا موڵك و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی پارچه‌پارچه بكات. خوای گه‌وره ده‌سه‌ڵاتی شه‌ق كرد و هیچی نه‌مایه‌وه. به‌ڵام هیره‌قل ڕێزی له نامه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) گرت و خه‌ریك بوو ئیمان بێنێت، ئه‌وه‌بوو به‌و شێوه‌یه‌ی كیسیرای لێ نه‌هات و به‌شێك له موڵك و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی مایه‌وه -كه ئه‌مه یه‌كێكه له به‌ڵگه‌كانی پێغه‌مبه‌رایه‌تی- تاكوو مسوڵمانه‌كان له سه‌رده‌می موعاویه‌ی كوڕی ئه‌بووسفیاندا گه‌مارۆی قوسته‌نیتنییه‌یان دا. هه‌روه‌ها له‌دوای ئه‌ویش تاكوو له سه‌رده‌می (محمد الفاتح)دا به‌ته‌واوی ڕزگاریان كرد. پاشان فه‌رمووی: {ثم تفتح الروم} ئینجا ڕزگاركردنی ته‌واو و و ڕاسته‌قینه‌ی ڕۆم وه‌ك له فه‌رمووده‌كه‌دا ده‌رئه‌كه‌وێت. چونكه دوای ئه‌وه ئه‌فه‌رموێت: {ثم الدجال}به ڕزگاركردنی پایته‌ختی كاتۆلیكی ئه‌بێت، كه شاری ڕۆمایه. به واتایه‌كی تر پایته‌ختی ئایینی نه‌سرانیی كاتۆلیكی ئه‌ڕووخێت و ئه‌كه‌وێته ده‌ست موسڵمانان، هه‌روه‌ك چۆن شاره‌كه‌ی هیره‌قل كه پایته‌ختی كه‌نیسه‌ی ڕۆژهه‌ڵات بوو كه‌وته ژێرده‌ستی موسڵمانان، ئیتر له دوای ئه‌وه‌وه ئایینی نه‌سرانی نامێنێت و هیچ بوونێكی ڕاسته‌قینه‌ی نابێت به یارمه‌تی خوا. داستانی كۆتاییی دنیا ئه‌وه ماوه باسی بكه‌ین له فه‌رمووده‌یه‌كدا كه ئیمامی موسلیم ئه‌یگێڕێته‌وه كه عه‌مری كوڕی عاس له‌وێ بووه و گه‌واهی ئه‌دا كه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی: {تقوم الساعة والروم أكثر الناس.} مسلم (٢٨٩٨) عن المستورد { ڕۆژی قیامه‌ت هه‌ڵئه‌سێت كه ڕۆم زۆرترینی خه‌ڵكین.} وه له فه‌رمووده‌یه‌كی تردا كه له چه‌ند ڕێگه‌یه‌كه‌وه گێڕراوه‌ته‌وه ئه‌فه‌رموێت: {أن الروم يقاتلون المسلمين ويغزوهم حتى ينزلون بـالشام.} {ڕۆم شه‌ڕ له‌گه‌ڵ مسوڵمانه‌كان ئه‌كه‌ن و هێرش ئه‌به‌نه سه‌ریان تاكوو له شام دائه‌به‌زن و دێنه ئه‌وێ.} الحديث طويل رواه مسلم في كتاب الفتن (٢٨٩٧) عن أبي هريرة ونحوه حديث ابن مسعود. ئه‌مه ئه‌وه ئه‌گه‌یه‌نێت كه جارێكی تر دێت و ئه‌ورووپا خۆی تێدا ئاماده ئه‌كاته‌وه و هێز و توانا و چالاكیی خۆی تێدا به‌كار دێنێته‌وه و غه‌زوی جیهانی ئیسلامی ده‌كاته‌وه، تاكوو دێنه شوێنێك كه پێی ئه‌وترێت (الأعماق) له وڵاتی شام و له‌وێدا داستانی هه‌ره گه‌وره و به‌ناوبانگ ڕوو ئه‌دات كه له‌سه‌ر زه‌ویی شام ئه‌بێت. ئه‌مه ئه‌و داستانه كۆتایییه ئه‌بێت كه ئیتر له‌پاش ئه‌وه ڕۆم هیچ ده‌سه‌ڵاتێكیان نامێنێت و تێك ئه‌شكێن. ئیتر دوای تێكشكانی ڕۆم، جیهانی ئیسلامی دێته پێش. ئیتر مسوڵمانه‌كان زاڵ ئه‌بن و به‌ته‌واوی سه‌رئه‌كه‌ون به‌سه‌ر جیهانی ڕۆژئاوادا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه ڕۆژئاوا زۆرتره له‌وان له هێز و توانا و زه‌خیره و چه‌كدا. گرنگ ئه‌وه‌یه كه ئه‌م داستانه هه‌ر ئه‌بێت ڕوو بدات و هه‌ر ئه‌بێت ئوممه‌تی ئیسلام تێیدا سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بێنێت و ڕۆمه‌كان بشكێن و كۆتایی ده‌سه‌ڵاتیان بێت. وه له هه‌مان كاتدا چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیح ئه‌بینین به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه مسوڵمانه‌كان له داهاتوودا شه‌ڕی جووله‌كه ئه‌كه‌ن و سه‌ركه‌وتنێكی وردوخاشكه‌ر به‌سه‌ریاندا سه‌رئه‌كه‌ون. هه‌روه‌ك له فه‌رمووده‌كه‌دا هاتووه كه ئه‌فه‌رموێت: {حتى يقول الشجر والحجر: يا مسلم! هذا يهودي ورائي تعال فاقتله.} { هه‌تا دار و به‌ردیش ده‌ڵێن: ئه‌ی موسڵمان! ئه‌وه جووله‌كه‌یه‌كه له‌دوامه‌وه وه‌ره بیكوژه.} ئه‌مه به‌شێكی فه‌رمووده‌یه‌كه‌یه، مامۆستا لێره‌دا بۆ به‌ڵگه له‌سه‌ر ئه‌و داستانه هێناوێتی. درێژه‌ی مانای فه‌رمووده‌كه‌یه ئه‌وه‌یه كه: ڕۆژی قیامه‌ت نایه‌ت تاكوو مسوڵمانه‌كان له‌گه‌ڵ جووله‌كه‌دا به‌شه‌ڕ نه‌یه‌ن. ئه‌وكات جووله‌كه‌كان له دوای دار و به‌رده‌وه خۆیان ده‌شارنه‌وه. دار و به‌رده‌كان دێنه زمان و ده‌ڵێن: ئه‌ی مسوڵمان! ئه‌مه جووله‌كه‌یه‌كه له‌پاشمه‌وه خۆی شاردۆته‌وه، وه‌ره بیكوژه. جا پێشبینی بكه‌ن و سه‌یر ئه‌وكاته بكه‌ن، ئه‌بێ جیهان ئه‌وكاته چۆن بێت كه مسوڵمانه‌كان زاڵ ئه‌بن به‌سه‌ر گاور و جووله‌كه‌كاندا، چی ئه‌مێنێته‌وه؟ جیهانی ڕۆژئاوا -ئه‌مڕۆ- وه‌ك دڕنده‌یه‌كی زۆر گه‌وره وایه كه زاڵ بووه به‌سه‌ر گشت دنیادا به جیهانی ئیسلامیشه‌وه. له‌سه‌ری ئه‌م دڕنده‌یه‌ش ئه‌و ماره ژه‌هراوییه كه جووله‌كه‌یه به‌لای ڕاست و چه‌پدا ئه‌یهێنێت و ئه‌یبات، هه‌رچی خێروبێری جیهان هه‌یه ئه‌یمژێت بۆ خۆی، ئه‌یبات به‌ره‌و ڕووی هه‌ركه‌سێك كه خۆی بیه‌وێت دوژمنایه‌تی بكات و هه‌ركه‌سیشی بوێت وازی لێ دێنێ. جا ئه‌گه‌ر مسوڵمانه‌كان زاڵ بوون به‌سه‌ر گاور و جووله‌كه‌دا و سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ریاندا -هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) مژده‌ی پێ داوین-، ئیتر جیهانی ڕۆژئاوا نامێنێت و هێز و ده‌سه‌ڵاتی دڕندانه‌ی له‌ده‌ست ئه‌دا و گه‌وره‌ترین و دڕنده‌ترین و به‌هێزترین دوژمنی مسوڵمانان ئه‌پووكێته‌وه. ئه‌وكات ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) دێته دێ كه ئه‌فه‌رموێت: {ليبلغن هذا الدين ما بلغ الليل والنهار.}رواه أحمد (٤/١٠٣) عن تميم الداري. {ئه‌م دینه ئه‌گاته ئه‌و شوێنه‌ی كه شه‌ووڕۆژی پێ ئه‌گات.} ئه‌وكات خه‌ڵكی پۆلپۆل دێنه ناو ئایینی خواوه. ئه‌مه تێڕوانینێكی به‌په‌له بوو بۆ ئه‌و ده‌قانه‌ی كه به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی داهاتوو بۆ مسوڵمانانه -به یارمه‌تیی خوای گه‌وره- و هیچ گومانێك و هیچ دوودڵییه‌ك نییه له‌وه‌ی كه شارستانێتی ڕۆژئاوا به‌ره‌و ڕووخان و نه‌مان و پووكانه‌وه مل ده‌نێت و ڕۆژێك ده‌بێت خۆری ده‌سه‌ڵاتی ئاوا ببێت و تووشی هه‌ڵدێر ببێت.