کتێبی ئیمان (کتاب الأیمان). موحه‌ممه‌د بیلال ١ـ ده‌روازه‌ی ئیمان و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) ئیسلام له‌سه‌ر پێنج بناغه نراوه‌ـ ١ـ باب الإِيمَانِ وَقَوْلِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- « بُنِىَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ ». (١) وَهُوَ قَوْلٌ وَفِعْلٌ وَيَزِيدُ وَيَنْقُصُ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ. ( وَزِدْنَاهُمْ هُدًى) وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ وَيَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا ـ وَقَوْلُهُ ـ أَيُّكُمْ زَادَتْهُ هَذِهِ إِيمَانًا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزَادَتْهُمْ إِيمَانًا ـ . وَقَوْلُهُ جَلَّ ذِكْرُهُ ـ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا ـ . وَقَوْلُهُ تَعَالَى ـ وَمَا زَادَهُمْ إِلاَّ إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا ـ . وَالْحُبُّ فِى اللَّهِ وَالْبُغْضُ فِى اللَّهِ مِنَ الإِيمَانِ. وَكَتَبَ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ إِلَى عَدِىِّ بْنِ عَدِىٍّ إِنَّ لِلإِيمَانِ فَرَائِضَ وَشَرَائِعَ وَحُدُودًا وَسُنَنًا فَمَنِ اسْتَكْمَلَهَا اسْتَكْمَلَ الإِيمَانَ وَمَنْ لَمْ يَسْتَكْمِلْهَا لَمْ يَسْتَكْمِلِ الإِيمَانَ فَإِنْ أَعِشْ فَسَأُبَيِّنُهَا لَكُمْ حَتَّى تَعْمَلُوا بِهَا وَإِنْ أَمُتْ فَمَا أَنَا عَلَى صُحْبَتِكُمْ بِحَرِيصٍ. وَقَالَ إِبْرَاهِيمُ (وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِى ). وَقَالَ مُعَاذٌ اجْلِسْ بِنَا نُؤْمِنْ سَاعَةً. وَقَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ الْيَقِينُ الإِيمَانُ كُلُّهُ. وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ لاَ يَبْلُغُ الْعَبْدُ حَقِيقَةَ التَّقْوَى حَتَّى يَدَعَ مَا حَاكَ فِى الصَّدْرِ. وَقَالَ مُجَاهِدٌ (شَرَعَ لَكُمْ) أَوْصَيْنَاكَ يَا مُحَمَّدُ وَإِيَّاهُ دِينًا وَاحِدًا. وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا) سَبِيلاً وَسُنَّةً.ـ ٩/ ١ـ (خۆشه‌ویستی) و (بوخزاندن) له پێناو خوا ده‌بێت ئه‌وه‌یش له باوه‌ڕه‌وه‌یه. (عومه‌ری کوڕی عه‌بدولعه‌زیز) نوسراوێکی ڕه‌وانه کرد بۆ (عه‌دی کوڕی عه‌دی) نوسی بووی : بۆ باوه‌ڕ چه‌ندین فه‌رز و ده‌ستوور(یاسا)و سنور و سوننه‌ت هه‌یه، هه‌رکه‌سێ به ڕێک و پێکی به جێی هێنا ئه‌وا باوه‌ڕی خۆی دامه‌زراو کردووه ، وه هه‌رکه‌سێک به‌جێی نه‌هێنان ئه‌وا ئه‌و باوه‌ڕ دانه‌مه‌زراوه، وه من زیندوم له ناو تان بۆتان ڕوون ده‌که‌مه‌وه هه‌تاوه‌کو فێری ببن بۆ ئه‌وه‌ی که په‌روه‌ردگارم گیانی لێ سه‌ندمه‌وه من هیچ لێپرسراو نه‌بم لێتان ، وه ئیبراهیم ده‌ڵێت ( بۆ ئه‌وه‌ی که دڵنیابم)، وه مه‌عاز ده‌ڵێت (با دانیشین بۆ کات باوه‌ڕمان نوێ بکه‌ینه‌وه)، وه ئیبن مه‌سعود ده‌ڵێت (باوه‌ڕ بێ گومان و پاک بێ به گشتی) ، وه ئیبن عومه‌ر ده‌ڵێت ( هیچ به‌نده‌یه‌کی به (ته‌قوای) ڕاسته‌قینه ناگات ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی له ده‌روونیاتی پاکی نه‌کاته‌وه)، وه موجاهید ده‌ڵێت (ده‌ستوور بۆ ئێوه‌یه) که وه‌سێتمان بۆ کردووی یا محمد که دین بۆ تۆ و ئه‌وان یه‌که) ، وه ئیبن عه‌باس ده‌ڵێت ( ده‌ستور و مه‌نهه‌جه‌کان) ڕێباز و سوننه‌ته. ٢ـ ده‌روازه‌ی دوعاکانتان ئیمانتانه" باب دعاؤکم إیمانکم "ـ ٨ - حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى قَالَ أَخْبَرَنَا حَنْظَلَةُ بْنُ أَبِى سُفْيَانَ عَنْ عِكْرِمَةَ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ - رضى الله عنهما - قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « بُنِىَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَالْحَجِّ وَصَوْمِ رَمَضَانَ ». واتا : بۆ گێڕاینه‌وه عوبێدوڵڵا کوڕی موسا وتی پێی ڕاگه‌یاندین (حنظله) کوڕی ئه‌بی سوفیان له عه‌کره‌مه کوڕی خالید له ئیبن عومه‌ر ـ خوایان لێ ڕازی بێت ـ وتی پێغه‌مبه‌ری خوا(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی : [دینی ئیسلام له سه‌ر پێنج بنه‌ما بناغه نراوه ، دوو گه‌واهی دان که هیچ خوایه‌ک نی یه ته‌نها (الله) نه‌بێت وه (محمد) نێراو پێغه‌مبه‌ری خوایه ، وه به جێهێنانی نوێژه‌کان له‌کات و جێگای دیاری کراوی خۆی ، ده‌رکردنی زه‌کاتی واجب له پێبه‌خشراوه‌کانتان، وه چوون بۆ ئادای حه‌ج کردن له کات و شوێنی خۆی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که توانایه‌تی، گرتنی ڕۆژووی واجبی مانگی ڕه‌مه‌زان ]