دانراوه له‌لایه‌ن: بڕیار فەریق گردەنازێیی ڕۆژوو چییه و گەورەییی ڕۆژوو بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ الحمد اللە وصلاة وسلام علي خير خلق اللە محمد صلي اللە عليه وسلم، أما بعد، ڕۆژوو: ڕۆژو له ڕووی زمانه وانیه‌وه: واتا (خۆگرتنه‌وه)، ئه‌وه‌ی خۆی له قسه‌کردنیش بگرێته‌وه پێ ده‌ڵین صائم، وه‌كو خوای گه‌وره ده‌فرمێت إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَٰنِ صَوْمًا فَلَنْ (مريم :٢٦). واته: به‌ڕاستی من بڕیارمداوه و نه‌زرم کردووه به ڕۆژوو بم بۆ خوای میهره‌بانم. وه ئه‌و ئێستره‌ش ئالیک ناخوات، پێی ده‌ڵین(فرس صائم). له‌ڕووی زاراوه‌ییشه‌رعیه‌وه: واته خۆگرتنه‌وه له‌وانه‌ی که ڕۆژو ده‌شکێنن، هه‌ر له سپێده‌ی به‌یانیه‌وه تا خۆرئاوابون، له‌گه‌ڵ هه‌بوونی نیه‌تدا. واته مه‌به‌ستی بوو بێت که به ڕۆژوو بێت، له نه‌ك هه‌ر خۆی له شتانه بگرێته‌وه و به‌س.. ئیبنو حه‌جه‌ر له(فتح الباری)ی ڕاڤه‌ی بوخاریدا و ئیمامی نه‌وه‌وی له ڕاڤه‌ی موسلیم دا ده‌فه‌رموون: ڕۆژوو خۆگرتنه‌وه‌یه‌کی تایبه‌ته، له کاتێکی تایبه‌ت و به‌چه‌ند مه‌رجێکی تایبه‌ت. رۆژوو له‌سه‌ر ئومه‌تانی پێشوو فه‌رز بووه وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رمێت: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (البقرة :١٨٣). واته: ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه! بزانن رۆژووی مانگی ره‌مه‌زانتان له‌سه‌ر نووسراوه‌و فه‌رز كراوه‌ته سه‌رتان، هه‌روه‌كو له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ی له‌پێشتانه‌وه فه‌رزبوو، دیاره هه‌ر هۆزو ئوممه‌تێك ، جۆرێ رۆژووی بووه، به‌ڵكو به ته‌قوا بن و سنووره‌كانی خوا بپارێزن و ده‌رگای گوناح له‌خۆ داخه‌ن و، ده‌رگای هه‌موو خێرێ له‌خۆ واز بكه‌ن. ئێستاش کاتی ئه‌وه‌یه که به‌گه‌ڕێین به‌ناو ئه‌م باخه گه‌وره جوانه‌دا، به فه‌رمایشتی خوای گه‌وره و فه‌رمووده‌ی دروستی پێغهمبهر صلی الله عليه وسلم، بیری خۆم و ئێوه‌ی به‌ریز بخه‌مه‌وه، بۆ ئه‌و براو خوشکانه‌ش که له مانگی پێش ره‌مه‌زاندا و مانگی ره‌مه‌زاندا وه‌ك یه‌کن، یان له شه‌وانی کۆتای ئه‌م مانگه‌دا خۆشیان لێدێت چونکه به‌ره‌وه ته‌وابون ده‌چێت، که یه‌ك شه‌وی چاکتره له هه‌زار مانگ وه له ته‌رازوی چاکه‌کانماندا یه‌کسانه به هه‌شتاو سێ ساڵ و چوار مانگ، که عیباده‌تی خوای گه‌وره بکه‌ین تێیدا. ڕه‌مه‌زان ئه‌م مانگه پڕ خێر و خۆشیه که خوای گه‌وره رۆژوی تیادا فه‌رز کردوه، وه ئیمانداره سه‌ر ڕاسته‌کان تیدا دڵ خۆش ده‌بن و خه‌نده له‌سه‌ر لێوه‌کانیانه، وه مونافیق و دڵ نه‌خۆشان، زۆر لێی ده‌ترسن و خه‌فه‌ت ده‌خۆن ده‌موچاویان گرژو ڕه‌ش ده‌بێت به‌هاتنی، ده‌بێت ئامگامان له خۆمان بێت چونکه ئه‌وه نیشانه‌ی دووڕووه (منافق) که ته‌مبه‌ڵی ده‌کات له عیباده‌ت وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ (ذَا قَامُواْ إِلَي الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَي) النساء/ ١٤٢. واته : مونافیقان گه‌ر بۆ نوێژكردن هه‌ستن ، به سستی و ته‌مبه‌ڵیه‌وه هه‌ڵده‌ستن، جا گه‌ر كه‌سێكت بینی بۆ نوێژكردن ، یا بۆ ڕیزی پێشه‌وه ، یان له زیكر كردن ، یان به‌نزیك بونه‌وه‌ی ڕه‌مه‌زان، یان له بانه‌گه‌وازی بۆ ئیسلام یان له كۆڕی خێرو چاكه‌دا ته‌مبه‌ڵی و سستی ده‌نواند ، بزانه ئه‌و كه‌سه وه‌سوه‌سه‌ی له نه‌فسی دایه ، شه‌یتان ده‌یه‌وێ هێلانه‌ی تێدا دروست بكات ، با ئاگاداری خۆی بێت ، ئه‌و كه‌سه‌ی دوو ڕكعات نوێژ ده‌كات ، مانای وا نیه له مونافیقی به دووره ، چونكه مونافیقه‌كانی سه‌رده‌می پێغهمبهر له‌گه‌ڵ پێغهمبهر صلي الله عليه وسلم) نوێژیان ده‌كرد، به‌ڵام نوێژه‌كه‌یان به ته‌مبه‌ڵیه‌وه ئه‌نجام ده‌دا. گه‌وره‌ییی ڕۆژوو: ١-خوای گه‌وره ده‌فه‌رمێت: وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (البقرة :١٨٤). واته: بێگومان ئه‌گه‌ر به‌ڕۆژوو بن چاكتره‌و پاداشتی زۆرتره ئه‌گه‌ر بزانن، که‌واته خوا باشتر ده‌زانێت، به‌ڵی ئێمه ناره‌حه‌ت ده‌بین به‌ڵام ئه‌جر و پاداشمان زۆره، وه‌ك ده‌فه‌رمێت: عَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (البقرة :٢١٦). واته: له‌وانه‌یشه له‌شتێك حه‌زنه‌كه‌ن و ناخۆش بێت لاتان، به‌ڵام خێروچاكه‌ی تێدا بێت و به‌خێریش گه‌ڕێ ره‌نگه حه‌زتان له‌هه‌ندێ شت بێ و پێیشتان خۆش بێت كه‌چی شه‌ڕو خراپ بێت و ئاكامه‌كه‌ی باش نه‌بێ؛ مرۆڤ به سروشت هه‌ر حه‌وانه‌وه‌ی پێ خۆشه،بێگومان خوا خۆی ئه‌زانێ چ شتێ چاكه‌و چ شتێ خراپه، به‌ڵام ئێوه نایزانن. به‌ڵی ئێمه نازانین خۆمان ده‌ده‌ینه ده‌ستی خوای خۆمان ئه‌و فریادڕه‌سمانه له هه‌موو ته‌نگو چه‌ڵه‌مه‌یه‌کی ژیان. ٢-له‌حه‌دیسێکی قودسیدا که (أبو هوڕه‌یره) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغهمبهر (صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ، إِلَّا الصِّيَامَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالصِّيَامُ جُنَّةٌ، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَسْخَبْ، فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ، وَلِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا: إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ بِفِطْرِهِ، وَإِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ). [بخاري و مسلم]. واته: (خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: هه‌موو كرده‌وه‌كانی ئاده‌میزاد بۆ خۆیه‌تی جگه له‌ڕۆژوو، ئه‌وه به‌ڕاستی بۆ منه‌و هه‌ر خۆشم پاداشتی ده‌ده‌مه‌وه، هه‌روه‌ها ڕۆژو قه‌ڵغانه، ئه‌گه‌ر ڕۆژێك كه‌سێكتان به‌ڕۆژو بوو با ئه‌و ڕۆژه قسه‌ی ناشیرین و هات و هاوار نه‌كات، خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سێك جنێوی پێداو شه‌ڕی پێ فرۆشت بابڵێت: من كه‌سێكی به‌ڕۆژوم، سوێند به‌وكه‌سه‌ی گیانی محمدی به‌ده‌سته بۆنی ده‌می ڕۆژوه‌وان له‌ڕۆژی قیامه‌تدا لای خوا له‌بۆنی میسك خۆشتره، هه‌روه‌ها دوو خۆشی هه‌یه بۆ ڕۆژووه‌وان، كاتێك به‌ربانگ ده‌كاته‌وه دڵخۆشه به‌ڕۆژو شكاندنه‌كه‌ی، كاتێكیش به‌دیداری په‌روه‌ردگاری شاد ده‌بێت دڵخۆشه به‌ڕۆژووه‌كه‌ی). الله اکـــبر ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره خۆی پاداشتمان باته‌وه، ئه‌بێت چه‌ند گه‌وره‌بێت؟ ڕۆژوو قه‌ڵغانه بۆ خراپه‌کاری وه بۆ پاراستنمان له ئاگری دۆزه‌خ، کاتی به‌رمانگ زۆر نزیکی له خوای گه‌وره وه کاتێکه له‌و کاتانیه که پاڕانه‌وه‌ی تیدا گیرایه.. خوای گه‌وره خۆی پداسمان ده‌یاتوه له به‌هه‌شدا وەك ده‌فه‌رمێ: كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ (الحاقة :٢٤). واته: پێیان ئه‌وترێ(له‌به‌هه‌شدا): بخۆن و بخۆنه‌وه به خۆشی به‌هۆی ئه‌وكاره جوان و چاكانه‌وه له‌رۆژگاره‌كانی رابوردوودا ئه‌نجامتان ده‌دا. ٣. به‌هه‌شت، هه‌شت ده‌روازه‌ی هیه، ده‌روازه‌یه‌ك له‌و ده‌روازانه ناوی(ڕیان)ه ته‌نها بۆ ڕۆژووه‌وانه‌کانه، وه‌ك پێغه‌مبەر صلی الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێت: (إن في الجنة بابا يقال له الريان يدخل منه الصائمون يوم القيامة لا يدخل منه أحد غيرهم، يقال أين الصائمون؟ فيقومون لا يدخل منه أحد غيرهم فإذا دخلوا أغلق فلم يدخل منه أحد). رواه بخاری و مسلم. واته: به‌هه‌شدا ده‌روازه‌یه‌ك هیه، ته‌نها ڕۆژووه‌وانان ده‌چنه ژووره‌وه که‌سی که‌ی لێناچێته ژوره‌وه ته‌نها ئه‌وان نه‌بێت، بانگ ده‌کرێن: کوان ڕۆژوه‌وانان؟ ئه‌وانیش هه‌لده‌ستن و لێوه ده‌چنه به‌هه‌شته‌وه، کاتێك که چونه ژورێ ئیتر داده‌خرێت، که‌سی دیکه‌ی لێ ناچێته ژوره‌وه. ئێمه ته‌نها بۆ خوای گه‌وره به‌ڕۆژوو ده‌بین وه هه‌ر خۆشی پاداشتمان ده‌داته‌وه، بۆ هه‌ر که‌سیشی بوێت زیادی ده‌کات. ٤- ڕۆژوو خۆی تکامان (شه‌فاعه‌ت) بۆ ده‌که‌ت، به‌ڵی ڕۆژو قسه‌ده‌کات(خوای گه‌وره هه‌موو شتێک ده‌توانێت بکات) وه‌ك پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێت: ( الصيام والقرآن يشفعان للعبد يوم القيامة ، يقول الصيام : أي رب ، منعته الطعام والشهوات بالنهار فشفعني فيه ، ويقول القرآن : منعته النوم بالليل فشفعني فيه ، فيشفعان ) رواه أحمد في مسند(٢/١٧٤) بسند صحیح. واته: ڕۆژو و قورئان، له ڕۆژی دواییدا تکا ده‌که‌ن بۆ خاوه‌نه‌کانیان، ڕۆژو ده‌فه‌رموێ:ئه‌ی خوای گه‌وره من به ڕۆژ خۆراك و حه‌زه‌کانم لێ گرت بوو، ده تۆش لوتف که‌و بمکه تکا کاری. قورئانیش ده‌فه‌رموێت: نه‌م ده‌هێشت شه‌وان بخه‌وێت، ، ده تۆش لوتف که‌و بمکه تکا کاری؟. ئینجا هه‌ردووکیان تکای بۆ ده‌که‌ن. به‌ڵی ڕۆژووان خۆی ده‌گرێته‌وه له خواردن وه که‌سیش نابینێت ، ته‌نها الله نه‌بێت به‌لام وا خواده‌په‌رستێت که ده‌یبینیت وه‌ك پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم ده‌فەروموێت: (أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنَّكَ إِنْ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ). واته: (وا خوا بپه‌رستیت وه‌كو چاوت لێی بێت، چونكه ئه‌گه‌ر تۆ چاوت له‌و نه‌بێت ئه‌و چاوی له تۆیه)، له شه‌ودا هه‌موو خۆشه‌ویستێك ده‌ڕوات بۆ لای خۆشه‌ویسته‌که‌ی، وه خۆشه‌ویستی قورئانیش ده‌ڕوات بۆ لای قورئان، له کاتێکدا خه‌ڵکی هه‌موو خه‌وتوون ئه‌م نا خه‌وێت وه ناشیه‌وێت که‌س پێ بزانێت، ده‌ڕوات و ده‌ی خوێنێت، به‌ڕاستی ئه‌مه خۆشه‌ویستیه. ٥- ئه‌بو سه‌عدی خودریش- خوای لێیی ڕازی بێت - ده‌گێڕێته‌وه که پێغه‌مبەر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی: ( من صام يوما في سبيل الله ، باعد الله وجهه عن النار سبعين خريفاً ) رواه الجماعة إلا أبا داود. واته: (هه‌ر به‌نده‌یه‌ك ڕۆژێك له‌ڕێی خوادا به‌ڕۆژو بێت خوای گه‌وره به‌وهۆیه‌وه حه‌فتا پایز ڕوخساری له ئاگری دۆزه‌خ به‌دور ده‌گرێت. دۆزه‌خ که سوته‌مه‌نی مرۆڤ و به‌رده وه گه‌وره‌یه‌که‌ی که‌س نازانێت(خوای گه‌وره نه‌بێت) ئه‌وه نه‌بێت که چوار ملیارو نۆسه‌دملیۆن (٤٩٠٠٠٠٠٠٠٠) فریشته خوا ناتوانن هه‌ڵی بگرن، به‌ڵکو ڕای ده‌کێشن فیشته‌یی خوا چه‌ند گه‌وره‌یه!! هه‌ر ناتوانن هه‌ڵی گرن وه دۆزه‌خ خۆر و مانگی تێ فڕی ده‌درێت، که خۆر سه‌ده‌ها هه‌زار ئه‌وه‌نده‌ی زه‌ویه، ته‌نها بریشکێکی ئه‌م دۆزه‌خه به‌قه‌ده‌ر قه‌ڵاو شاره گه‌وره‌کانه، ئه‌م ئاگره‌ی که ئێستا به کاری ده‌هێنین به‌شێکه له سه‌د به‌ش له ئاگری دۆزه‌خ خوای گه‌وره ته‌نها له خاتری یه‌ك ڕۆژ به‌ڕۆژو بوون حه‌فتا پایز ڕوخسارمان له ئاگری دۆزه‌خ به‌دور ده‌گرێت. ٦-وه ئه‌بو ئومامه ده‌فه‌رموێ: هاتمه خزمه‌ت پێغه‌مبەر صلی الله علیه وسلم و عه‌رزم کرد: فه‌رمانێکم پێ بفه‌رمووێ تا بیکه‌م، و پێی برۆمه به‌هه‌شته‌وه، فه‌رمووی:( علیك بالصوم فإنه لا عدل له)واته: ڕۆژوو بگره، چونکه هیچ شتێك هاوتای ڕۆژوو نییه، پاشان هاتمه‌وه خزمه‌تی هه‌ر فه‌رمووی: (علیك بالصیام) واته: ڕۆژوو بگره. رواه احمد و النسائی و الحاکم و صححه. رۆژوو عیباده‌تێکه له ڕیزی ئه‌و شتانه‌ی که له خوا نزیکمان ده‌کاته‌وه، خوای گه‌وره بۆیه ڕۆژووی داناوه تاوه‌ك و په‌روه‌رده‌ی نه‌فسی مان بکات و له‌سه‌ر خێر ڕامان بێنی، جا بۆیه ڕۆژوه‌وا پیویسته خۆی له‌و کرده‌وانه بپارێزێت که ڕۆژوه‌که‌ی کــه‌ل ده‌که‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی ته‌نها سکت برسی نه‌که‌یت و به‌ڵکو ده‌بێت هه‌موو ئه‌ندامانی لاشه‌ت به‌ڕۆژوو بێت وه‌ك (ده‌ست و ده‌م و چاوت) چونکه ئه‌گه‌ر وانه‌بیت ئه‌وا ته‌نها برسێتیت پێ ده‌بڕێت، بۆ ئه‌وه‌ی سودی ته‌واو له ڕۆژوه که ده‌ست بکه‌وێت که خوای گه‌وره باسی کردوه ده‌فه‌رموێت: لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (البقرة :١٨٣). واته: بۆ ئه‌وه‌ی خواناسی و پارێزكاری بكه‌ن. ئه‌م باسه زۆر گرنگه چونکه هه‌بدێ که‌س وا ده‌زانن ته‌نها به‌ڕۆژوو بریتیه له خۆگرتنه‌وه له خواردن و خواردنه‌وه،نه‌خێر به‌ڵکو شه‌رته که خۆ بگرێته‌وه، له قسه‌ی ناشرین زۆر گالته‌کردن، زۆر گرنگه وه‌ك پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم ده‌فه‌رمێوێت: ليس الصيام من الأكل و الشرب و إنما الصيام من اللغو و الرفث , فإن سابك أحد او جهل عليك , فقل إنى صائم، إنى صائم (رواه بن خزيمة و ابن حبان و الحاكم علی شرط مسلم). واته: به‌ڕۆژوو بون ته‌نها خۆگرتنه‌وه نیه له خواردن و خواردنه‌وه، به‌ڵکو خۆ گرتنه‌ویه له قسه خراپ و جبێودان، وه ئه‌گه‌ر که‌سێك جوێنی پێ دایت یا به‌رانبه‌رت هه‌ڵه‌و نه‌زانینی کرد، تۆ بڵی من به ڕۆژووم، من به ڕۆژووم)، هه‌روه‌ها (رُب صائم ليس له من صيامة إلا الجوع و رُب قائم ليس له من قيامة إلا السهر ) رواة النسائى و ابن ماجة و الحاكم : و قال صحيح على شرط البخارى). واته: زۆر ڕۆژووان هەیه له برسێتی به‌و لاوه هیچی بۆ نامێنێته‌وه، وه زۆر شه‌ونوێژکاریش هەیه له بێ خه‌وی به‌و لاوه هیچی بۆ نامێنێته‌وه.