مه‌لا جه‌عفه‌ر گوانی ماوه‌یه‌كه له كوردستان ده‌نگۆى ئه‌وه هه‌یه كه زه‌واجى مسیار له كوردستان به شێوه‌ى ڕه‌سمى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ بكرێَت و له په‌رله‌مانى كوردستان به‌ڕه‌سمى وه‌ربگیریَت. وا بزانم به‌نده یه‌كه‌مین كه‌سێَك بووم له كوردستان به شێَوه‌ى نووسین باسى زه‌واجى مسیارم كرد؛ ئه‌ویش له لاپه‌ڕه (٧٢)ی هه‌فته‌نامه‌ى گوڵانى ژماره (٣١٨)ی (٢٢ى شوباتى ٢٠٠١)دا. به‌ڵام ئه‌و كاتى ته‌نها لایه‌نى شه‌رعی و ڕاى زانایانى ئایینیمان تێدا خستبووه ڕوو. لێَره‌دا ده‌مانه‌وێَت به شێَوه‌یه‌كى فراوانتر و هه‌مه‌لایه‌نه‌تر باسى ئه‌و زه‌واجه بكه‌ین. به‌وه‌ى چۆنییه‌تى ئه‌م زه‌واجه چۆنه؟ ڕاى زانایان له‌مباره‌وه چییه؟ لایه‌نه نیَگه‌تیڤ و پۆزه‌تیڤه‌كانى؟ ئایا له به‌رژه‌وه‌ندیی ئافره‌تدایه؟ ئه‌ى چاره‌نووسى منداڵه‌كه به چی ده‌گات؟ هه‌موو زانایان له‌سه‌ر ئه‌وه هاوڕان كه وشه‌ى (مسیار) وشه‌یه‌كى نوێَیه و پێَشتر هیچ زه‌واجێَك به‌و ناوه له فیقهى ئیسلامیدا نه‌بووه، به‌ڵكوو نوێَیه؛ هیچ مه‌فهوومێَكى زمانه‌وانی و شه‌رعى نییه، به‌ڵكوو ئه‌و وشه‌یه له فه‌رهه‌نگى زمانى عه‌ره‌بى به هیچ مانایه‌كى وا نییه. ئه‌و وشه‌یه له زمانى عامییه‌وه وه‌رگیراوه، كه پتر خه‌ڵكى سعوودیه و وڵاتانى كه‌نداو، به‌تایبه‌تیش خه‌ڵكى (نه‌جد) به‌كاریان هێناوه. له زمانه‌وانیدا مسیار به ماناى زۆر ڕۆیشتن و هاتوچۆكردن به‌كاردیَت. له‌و زه‌واجه‌شدا ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێَت كه مێَرده‌كه هیچ به‌رپرسیارێَتىی زه‌واجه‌كه‌ى ناكه‌وێَته ئه‌ستۆ، به‌ڵكوو ته‌نها وه‌كوو ڕێَبوارێَك ده‌چێَته لاى ژنه‌كه‌وه. له فیقهى ئیسلامى به‌و ناوه نییه، به‌ڵام جۆره زه‌واجێَك هه‌بووه به ناوى (زه‌واجى شه‌وانه یان زه‌واجى ڕۆژانه) له‌و مه‌فهوومه نزیكن. له ڕووى پێناسه‌شه‌وه زه‌واجى مسیار به‌و جۆره زه‌واج و گرێَبه‌سته ده‌ڵیَن كه پیاوێَك و ئافره‌تێك گرێَبه‌ستى هاوسه‌رێَتیی نیێوانیان مۆر ده‌كه‌ن به ئاماده‌بوونى وه‌لی و ژنه‌كه‌و دوو شاهیَد و هه‌روه‌ها ئیجاب و قه‌بوولیشى تیێدایه. به‌م پێَیه بێَت، زه‌واجى مسیار ته‌واوى ڕوكنه‌كانى زه‌واجى شه‌رعیی تێدایه، به‌ڵام جیاوازى له‌گه‌ڵ زه‌واجێَكى ئاسایى له‌وه‌دایه له‌و زه‌واجه‌دا ئافره‌ته‌كه واز له چه‌ند مافێَكى خۆى ده‌هێنێَت وه‌ك ژنه‌كه ماره‌یییه‌كه ده‌داته‌وه مێَرده‌كه‌ى؛ هه‌روه‌ها نه بژیَوى ژیان و نه خانوو بۆپه‌یداكردن و نه سه‌رپه‌رشتیی منداڵه‌كان له‌ئه‌ستۆى پیاوه‌كه نابێَت. ئه‌گه‌ر پیاوه‌كه ژنێكى دیكه‌ى هه‌بێَت، ئه‌وا یه‌كسانى نێوانیان نابێَت، به‌ڵكوو له چه‌ند ڕۆژێكدا یان له ماوه‌ى چه‌ند شه‌وێكدا پیاوه‌كه وه‌كوو ڕێَبوار و میوانێَك دێَته لاى ژنه‌كه و كارى سه‌رجێیى خۆیان ده‌كه‌ن و پیاوه‌كه ده‌ڕواته‌وه. هۆكاره‌كانى سه‌رهه‌ڵدانى ئه‌م زه‌واجه ده‌ركه‌وتنى ئه‌م زه‌واجه‌ش له كه‌نداودا كۆمه‌ڵێك پاڵنه‌ر و هۆكارى له‌پشته‌وه‌ن كه هه‌ندێَكیان په‌یوه‌ستن به ئافره‌تان خۆیانه‌وه؛ هه‌ندێكیشان به پیاوانه‌وه و هه‌ندێَكیشیان به كۆمه‌ڵگاوه. ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ستن به ئافره‌تانه‌وه وه‌ك زۆربوونى ئافره‌تى بێوه‌ژن و ته‌ڵاقدراو و قه‌یره‌كچ. زۆرێَك له كچانى كه‌نداو گه‌یشتوونه‌ته ته‌مه‌نى شووكردن، كه‌چى خۆیان هێَشتۆته‌وه یان ماونه‌ته‌وه. ژیانیشیان ده‌سووڕێَت، بۆیه په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌به‌ن. هه‌روه‌ها زۆربوونى ڕێَژه‌ى ژنانى ته‌ڵاقدراو و بێوه‌ژنیش هۆیه‌كى دیكه‌یه، به‌تایبه‌تى ئێَستا كێشه‌ى ته‌لاق بۆته موسیبه‌ت و كێشه‌یه‌كى گه‌وره؛ له ڕاپرسییه‌كى گۆڤارى (الأسرة)ى سعوودى له‌نێَوان كچانى ئه‌و وڵاته ده‌ركه‌وتووه ڕێَژه‌ى (٤٦.٦٢%) پێَیان وابوو هۆكارى ده‌ركه‌وتنى ئه‌م زه‌واجه بۆ قه‌یره‌ییی كچان و ته‌ڵاقدراوان و پێویستیی ئافره‌تان به منداڵان ده‌گه‌ڕێَته‌وه. هۆكارێَكى دیكه‌ش ئه‌وه‌یه ئافره‌تان به فره‌ژنى ڕازی نین و مێَرده‌كانیشیان په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌به‌ن. بۆیه‌ش به‌پێى ڕاپرسییه‌كه (٦٦.٢٥%)ى پیاوان بۆیه په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌به‌ن كه ژنى دووه‌م بێنن به‌بێ ئه‌وه ژنى یه‌كه‌م پێَى بزانێَت. هه‌ندێَك له ئافره‌تانیش بۆیه په‌ناى بۆ ده‌به‌ن تا بتوانن له‌‌ماڵى باوكیان بمێَننه‌وه و خزمه‌تى دایك و باوكیان بكه‌ن و مێَردیَكى مسیاریش بۆ خۆیان په‌یدا ده‌كه‌ن. هه‌ندێَك تریش له ئافره‌تانیش بۆیه په‌ناى بۆ ده‌به‌ن كه هیچ كێَشیه‌كى ژیانیان نییه و بۆ ئه‌وه‌ى حه‌زى سێكسیشیان دامركێَننه‌وه و تووشى له‌ڕێلادان نه‌بن، په‌نا بۆ ئه‌م زه‌واجه ده‌به‌ن. هۆكاره‌كانى په‌یوه‌ست به پیاوانه‌وه به‌هێَزترینى ئه‌و هۆكارانه‌ى په‌یوه‌ستن به پیاوانه‌وه، بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕیَته‌وه كه پیاوان حه‌زیان له ڕابواردنى زیاتره. له‌وه‌شدا بۆیان ناڕه‌خسێَت دوو ژن بهێَنن، چونكه له‌وانه‌یه ژنى یه‌كه‌م ڕێَ نه‌دات و هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ڕێَش بدات، مه‌سئوولییه‌تى زیاترى تێدایه. بۆ خۆپاراستن له‌م مه‌سئوولییه‌ته و وه‌رگرتنى ئه‌و چێَژه‌ش په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌به‌ن. زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ش به شێَوه‌یه‌ك ده‌یكه‌ن كه ژنى یه‌كه‌م هیچ خه‌به‌رى نییه. له‌و ڕاپرسییه ده‌ركه‌وتووه كه (٦٦.٢٥%)ى ئه‌م زه‌واجه بۆ ڕابواردنى زیاترى پیاوان ده‌گه‌ڕێته‌وه. هۆكارێَكى دیكه‌ش هه‌ڵاتنى پیاوانه له مه‌سئوولییه‌تى خێزان و به‌خێَوكردنى ماڵ و منداڵ. به‌مه‌ش ده‌یانه‌وێَت خۆیان به‌م زه‌واجه سه‌رقاڵ بكه‌ن و مه‌سئوولییه‌تى ته‌واویش له‌ئه‌ستۆى ژنه‌كه خۆى بێَت. هه‌ندێَك پیاوانیش كاتێك بۆ بازرگانى زۆر ده‌چنه وڵاتێَكى دیكه له‌وێَش هه‌م بۆ ئه‌وه‌ى له شوێَنێَكى به‌ئیسراحه‌ت بمێَننه‌وه و پشوو بده‌ن، زه‌واجى مسیار له‌گه‌ڵ ئافره‌تێَكى ئه‌و وڵاته ده‌كه‌ن و هیچ مه‌سئوولییه‌تێکیش ناكه‌وێته سه‌رشانیان. هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌ى منداڵبوونیش هۆكارێكه؛ به‌وه‌ى پیاوه‌كه حه‌ز له منداڵبوون ده‌كات و ڕێَگاى فره‌ژنیشى لێ گیراوه. كۆمه‌ڵگاش هه‌ندیَك جار پاڵنه‌ره بۆ ئه‌م زه‌واجه وه‌ك زۆربوونى ماره‌یی. به‌مه‌ش گه‌نجه‌كه ناتوانێَت كچێك بخوازێت و ژیانێَكى ئاسایى به‌ڕێَوه ببات، ناچار په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌بات. چونكه زۆر له ئافره‌ته بێَوه‌ژن و ته‌ڵاقدراوه‌كان ئاماده‌ن به‌تایبه‌تى ئه‌گه‌ر ماڵێَكى چاكیان بۆ مابێَته‌وه ئاماده‌ن واز له‌و هه‌موو مافانه‌یان بهێنن. هه‌ر به‌پێى ئه‌م ڕاپرسییه (٥١.٢٥%) پێَیان وابووه ئه‌م زه‌واجه خۆڕزگاركردنى پیاوانه له ئه‌رك و مه‌سئوولییاتى زه‌واجه‌كه. هه‌روه‌ها ڕێَگرتن له فره‌ژنیش هۆكارێَكى دیكه‌یه بۆ ئه‌م زه‌واجه، وه‌ك پێَشتر باسمان كرد. ئه‌ركانى زه‌واجى مسیار ئه‌گه‌ر به‌وردى ته‌ماشاى قسه‌كانى دكتۆر یووسف قه‌ره‌زاوى و ئه‌وانه بكه‌ى كه ڕێَیان به‌م زه‌واجه داوه، ده‌بینین پێیان وایه هه‌موو ڕوكنه‌كانى زه‌واجى مسیارى تێَدا هاتوونه‌ته دى؛ وه‌ك بوونى وه‌لی-ئه‌مرى ژنه‌كه و دوو شاهید و سیغه‌كانى ئیجاب و قه‌بووڵ؛ هه‌روه‌ها به‌دزییه‌وه‌ش نییه، چونكه ئیعلانى تێَدایه. له ئیعلانیشدا به-لانی-كه‌م دوو شاهید كیفایه‌ته؛ ته‌نها له مه‌زهه‌بى ئیمامى مالیك پێی وایه ده‌بێَت خه‌ڵكى ده‌ره‌وه‌ش بزانێَت، نه ته‌نها دوو شاهید. به‌پێَى تێَڕوانین له‌م زه‌واجه ده‌بینین هه‌موو ڕوكنه‌كانى زه‌واجى ئاسایى تێدایه. ڕوكنه‌كانى ئه‌م زه‌واجه هه‌مان ڕوكنه‌كانى زه‌واجى ئاسایینه. زه‌واجى مسیار و ماره‌یى ماره‌یى له زه‌واجدا خاڵێَكى بنه‌ڕه‌تییه بۆ پیشاندانى ڕه‌غبه‌تى پیاوه‌كه به خواستنى ئه‌م ئافره‌ته، چونكه كاتێَك پیاوێَك ئاماده بێَت، دیارییه‌كى پێَشه‌كى ببه‌خشێته ئه‌و ئافره‌ته‌ى ده‌یخوازێَت، ئه‌وه ڕوون ده‌بێَته‌وه كه ئه‌م پیاوه له دڵ و به‌و په‌ڕى خۆشه‌ویستییه‌وه ده‌یه‌وێَت ئه‌م ئافره‌ته بخوازێت. پیَغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم) هیچ گرێَبه‌ستێَكى هاوسه‌رى به‌بێ ماره‌یى نه‌كردووه. بۆیه‌ش به‌پێَى فیقهی ئیسلامى هه‌ركاتێَك ئافره‌تێَك به‌بێ دیاریكردنى ماره‌یى گرێَبه‌ستى ئه‌نجام دا، ئه‌وا هاووێَنه‌ی ماره‌یى ده‌كه‌وێَت. ماره‌ییش زۆر جاران ڕێَگر بووه له ته‌ڵاقداندا، وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌سێَك ماره‌یى ده‌ست نه‌كه‌وتووه، ئیدى خۆى له ته‌ڵه‌ى ته‌ڵاق ڕزگار كردووه.، هه‌رچه‌نده هه‌ندێَك جار ته‌ڵاقدان ده‌رمانه نه‌ك ده‌رد. به‌ڵام له زه‌واجى مسیاردا ئافره‌ته‌كه له ماره‌یییه‌كه‌ى دێَته خواره‌وه و ماره‌یى له پیاوه‌كه ناوێَت. به‌مه‌ش زه‌واجه‌كه خۆ به‌تاڵ نابێَته‌وه، چونكه مافێَكى سروشتى ئافره‌ته‌كه‌یه و ئه‌ویش به خۆى لێَى هاتۆته خواره‌وه. نه‌فه‌قه و سوكنا له مسیاردا خاڵێَكى دیكه‌ى جیاوازیی زه‌واجى مسیار له‌گه‌ڵ زه‌واجى ئاساییدا، ئه‌وه‌یه ئافره‌ته‌كه به‌پێَى زه‌واجى ئاسایى مافی بژیَوى ژیانی و شوێَنى تێَداژیانى ده‌كه‌وێَته ئه‌ستۆى پیاوه‌كه‌ى. واجبه پیاوه‌كه ئافره‌ت و منداڵه‌كانى بژێَنێَت. به‌ڵام له زه‌واجى مسیاردا هه‌ر له عه‌قده‌كه‌دا به‌مه‌رج ده‌گیرێَت كه پیاوه‌كه نه له بژیَوى و نه له خانوو و شوێَن-بۆ-دابینكردنى به‌رپرسیار نییه. به‌شى نێَوان ژنه‌كان له زه‌واجى مسیاردا، ئه‌گه‌ر پیاوێَك دوو ژنى هه‌بوون، ژنێَكى به شێَوه‌ى ئاسایى ماره كردبوو و ژنێَكیش له ڕێَگاى مسیاره‌وه، ئه‌وا یه‌كسانیكردنى مانه‌وه و شه‌وانه له‌نێَوان هه‌ردوو ژنه‌كه‌دا واجب نییه، به‌ڵكوو هه‌ر له عه‌قده‌كه‌دا مه‌رج دانراوه به‌وه‌ى پیاوه‌كه ته‌نها چه‌ند كاتێَك دێَته لاى ئه‌و ئافره‌ته، وه‌ك له كۆتایى هه‌موو مانگێَك بۆ چه‌ند كاتژمێَرێَك یان دواى هه‌موو هه‌فته‌یه‌ك یان دوو هه‌فته بۆ ماوه‌ى چه‌ند كاتژمێَرێَك دێَته لاى ئافره‌ته‌كه و ده‌گه‌ڕێَته‌وه. هه‌روه‌ك له كاتى چوونه‌سه‌فه‌ركردنیش ئه‌و یه‌كسانییه نابێَت، چونكه له فره‌ژنیدا مه‌رجه پیاوه‌كه له سه‌فه‌ردا قورعه له‌نێَوان ژنه‌كانى بكات یان هه‌ردووكیان ببات. ئه‌گه‌ر یه‌كێَك له قورعه‌كه ده‌رچوو، له سه‌فه‌رى داهاتوو ئه‌وه‌ی دیكه ده‌چێت، به‌ڵام ئه‌وه له زه‌واجى مسیاردا نییه. زه‌واجى مسیار و مافی منداڵه‌كان پێَم وایه ئه‌وه‌ى له هه‌مووان پتر ده‌بێَته قوربانى زه‌واجى مسیار ئه‌و منداڵانه‌ن كه له‌ڕێَگاى مسیاره‌وه له‌دایك ده‌بن. چونكه بۆ منداڵ زۆر گرنگه كاتێَك هه‌ستى به ژیان كرد، له‌نێَوان خۆشه‌ویستیی دایك و باوكى گه‌وره ببێَت، بۆ نموونه له چه‌ند توێَژینه‌وه‌یه‌كى زانستی و ده‌روونى ده‌ركه‌وتووه ئه‌و منداڵانه‌ى بێباوك و دایكن یان ته‌نها بێباوكن و له نه‌خۆشخانه‌كان و خانه‌ى منداڵان گه‌وره ده‌كرێَن، له ته‌مه‌نى ساڵى یه‌كه‌مدا زۆر باشتر گه‌شه ده‌كه‌ن له‌و منداڵانه‌ى له لایه‌نى دایك و باوكیان له ماڵه‌وه گه‌وره ده‌كرێَن. ئه‌وه‌ش بۆ باشیی خواردنى ئه‌و شوێنانه ده‌گه‌ڕێَته‌وه. به‌ڵام له‌دواى ئه‌و ته‌مه‌نه ئه‌و منداڵانه‌ى له باوه‌شى دایك باوكیاندانه پتر هه‌ست به ئاسووده‌یی گه‌شه‌كردنیان ده‌كرێت. بۆیه له مسیاردا منداڵ له سۆزى باوكایه‌تى بێبه‌شه، بگره له‌وانه‌یه تووشى نیگه‌رانی و حاڵه‌تى نائاساییش ببێَته‌وه، كاتێَك ده‌بینێَت، پیاوێَك به ناوى باوكییه‌وه هه‌موو دوو هه‌فته یان مانگێَك دێَته سه‌ردانیان دواتر ده‌ڕواته‌وه. هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر پیاوه‌كه دوو ژنى هه‌بێَت، قه‌ت ئه‌و پیاوه ناتوانێَت یه‌كسانى له‌نێَوان منداڵه‌كانى هه‌ردووك ژنه‌كانى بكات، چونكه هى ژنه ئاسایییه‌كه‌ى هه‌میشه لاى ده‌مێَننه‌وه، به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌وانه‌ى له‌ڕێَگاى مسیاره‌وه ده‌بن. خۆ یه‌كسانى نێَوان منداڵًه‌كانیش به شه‌رع و یاسا و مه‌نتیقی مرۆڤایه‌تیش واجبه، بگره له ماچَكردن و خۆشه‌ویستی-بۆ-ده‌ربڕینیش یه‌كسانى هه‌ر واجبه. عه‌یبه‌كانى زه‌واجى مسیار ١- یه‌كه‌مین عه‌یبى زه‌واجى مسیار هه‌ستنه‌كردنى پیاوانه به مه‌سئوولییه‌تى خێَزان و كێَشانى ئه‌ركى مێَردایه‌تی و باوكایه‌تى؛ ئه‌مه‌ش پێَچه‌وانه‌ى مه‌به‌سته‌كانى زه‌واجه. ٢- به‌م زه‌واجه هیچ كاتێَك ئافره‌ته‌كه هه‌ست به هاوسه‌رێَكى ڕاسته‌قینه ناكات كه هه‌میشه و له خۆشی و ناخۆشیدا له‌گه‌ڵیدا بێَت، كه ئه‌مانه‌ش له هاوسه‌رێَتیدا زۆر گرنگن بۆ ئه‌وه‌ى ئافره‌ت و پیاوه‌كه به‌رامبه‌ر یه‌كترى هه‌ست به خۆشه‌ویستی و ڕه‌حمه‌ت و ئاسووده‌یی و دڵنیایى بكه‌ن. بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ركه‌وێَت ژیانى هاوسه‌رێَتى ته‌نها چه‌ند كردارێَكى جه‌سته‌یی نییه، به‌ڵكوو تێَكه‌ڵبوونى ڕۆح و بیناكردنى خۆشه‌ویستییه. ئه‌وانه‌ش هیچیان له زه‌واجى مسیاردا نییه. ٣- له دووركه‌وتنه‌وه‌ى پیاوه‌كه له ماڵه‌وه كۆمه‌ڵێَك زیانى كۆمه‌ڵایه‌تى دێنه دى، به‌تایبه‌تى ئه‌گه‌ر هه‌ریه‌كێَك له ژن و مێَرده‌كه له وڵاتێَكى دیكه بن. ٤- منداڵ له هه‌موو مافه‌كانى بێبه‌ش ده‌بێت، به‌تایبه‌تى مافه مه‌عنه‌وى و پێَگه‌ییشتنه‌كان و دروستكردنى متمانه له‌لاى منداڵه‌وه. ٥- خیانه‌تكردنه له ژنى یه‌كه‌مه‌وه، چونكه ئه‌گه‌ر پیاوێك دوو ژنى هه‌بێَت، ژنى دووه‌مى به مسیار و به‌بێ ئاگادارىی ژنى یه‌كه‌مى هێنا بێَت، ئایا له‌م حاڵه‌ته‌دا فره‌ژنى باشتر نییه كه له یه‌ك كاتدا پیاوه‌كه مه‌سئوولییه‌تى خیێزان ده‌گرێَته ئه‌ستۆ. ٦- ئه‌گه‌ر مه‌رجه‌كانى ئه‌و عه‌قده به‌پێَى یاسا بكرێنه ئیلزامى، به‌وه‌ى ژنه‌كه هیچ مافێَكى به‌سه‌ر پیاوه‌كه نه‌بێَت نه له بژیَوى-دابینكردن و نه له شوێَن-دابینكردن و نه له ماره‌ییداندا، ئه‌گه‌ر حاڵه‌تێَكى خراپ به‌سه‌ر ژنه‌كه هات و تووشى ده‌ردى هه‌ژارى هات، ئایا له‌و حاڵه‌ته‌دا ژنه‌كه ده‌توانێَت داواى بژیَوى ژیان و خانوو-بۆ-گرتن و به‌خێَوكردنى بكات؟ بێ َگومان ئه‌گه‌ر مه‌رجه‌كه ئیلزامى بوو، ئه‌وا ناتوانێَت. ٧- له زاهیرى ئه‌م زه‌واجه هه‌ست به سووكایه‌تییه‌ك ده‌كرێَت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه مه‌به‌ست لێى ته‌نها كردارى جنسى بێَت و هیچی دیكه نا. ٨- ده‌كرس ئافره‌تێَك له شوێَنێَك كارى له‌شفرۆشى بكات به ناوى زه‌واجى مسیاره‌وه یان حاڵه‌تى خراپتر دروست ببێَت، بۆ نموونه له شارى ڕیازى سعوودیه ژنێَك دوو مێَردى هه‌بوو له‌ڕێَگاى مسیاره‌وه، تا ڕۆژیێك هه‌ردوو مێَرده‌كه پێَكه‌وه ده‌گه‌نه یه‌ك؛ ئینجا به‌دیار ده‌كه‌وێَت كه ئه‌م ژنه فیَڵى له هه‌ردووكیان كردووه. ڕاى زانایان له‌مباره‌وه زانایان سێ ڕاى جیاوازییان هه‌یه؛ ڕاى یه‌كه‌م: ئه‌م زه‌واجه به‌حه‌رام ده‌زانن، چونكه له‌لایه‌كه‌وه به‌زۆرى وایه نهێنییه و زۆر كێَشه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تیشى لێ دروست ده‌بێَت، كه پێَچه‌وانه‌ى ئامانجه‌كانى گرێَبه‌ستى هاوسه‌رێَتینه و ئافره‌تیش له زۆرێَك مافی شه‌رعیی خۆى بێبه‌ش ده‌كرێَت. دووه‌م: به هه‌موو شێَوه‌یه‌ك ئه‌و زه‌واجه دروسته، چونكه هه‌موو ڕوكنه‌كانى زه‌واجى تێَدا هاتوونه‌ته جێ. كه وا بوو هیچ ڕێَگرێك نییه ڕێَگاى لێَ بگرێَت. سیَیه‌م: دروسته به‌ڵام ناپه‌سه‌نده، چونكه له‌لایه‌كه‌وه هه‌موو ڕوكنه‌كانى زه‌واجى تێَدایه، كه‌واته دروسته، له‌لایه‌كى دیكه‌وه‌ش زۆرێَك له ئامانجه‌كانى زه‌واجى تێَدا نایه‌َنه دى، به‌م پێَیه‌ش بیَت باش نییه و ناپه‌سه‌نده كۆتایى ئه‌ز وا تێده‌گه‌م له خوێَندنه‌وه‌ى ئه‌م زه‌واجه، حكوومه‌تى هه‌رێَم و گۆڤار و ڕۆژنامه‌كان كارێَك نه‌كه‌ن خه‌ڵكى بۆ ئه‌م زه‌واجه هان بده‌ن، چونكه ئه‌و جۆره زه‌واجانه‌ى له كه‌نداو سه‌ریان هه‌ڵداوه هه‌ند زۆرن و له‌جیاتى كێَشه-چاره‌سه‌ركردنیش، دونیایه‌ك كێشه‌یان بۆ خه‌ڵكى ئه‌م وڵاته هێَناوه‌ته‌وه. كۆمه‌ڵگاى ئێَمه‌ش تاكوو ئێَستا له‌م بواره خاوێَنه و پێَویسته پیس نه‌كرێَت. به‌و هه‌موو زه‌واجانه‌ى له كه‌نداوى عه‌ره‌بى هه‌نه. قه‌تیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نیم بكرێَته یاسا، چونكه ڕاسته هه‌موو ڕوكنه‌كانى نیكاحى ئاسایى تێَدانه، به‌ڵام دونیایه‌ك كێَشه‌ى به‌دواوه‌یه؛ چونكه ئه‌و كه‌سه‌ى په‌نا بۆ زه‌واجى مسیار ده‌بات، یان ژنداره یان نا. جا ئه‌گه‌ر ژندار بێَت، ئه‌وا بێ َگومان به‌بێ ئاگاییى ژنى یه‌كه‌مه‌وه‌یه. له‌و حاڵه‌ته‌دا هه‌م فیَڵ له ژنى یه‌كه‌مى ده‌كات، بۆیه‌ش هه‌ركاتێَك ئاشكرا ببێَت، ئه‌وا دونیایه‌ك كێَشه‌ى دیكه دروست ده‌بێَت كه له‌وانه‌یه ژنى یه‌كه‌م و منداڵه‌كانى ئه‌و حاڵه‌ته له باوكیان قبووڵ نه‌كه‌ن. به‌م پێَیه بێَت مسیار هه‌ر جۆریَكه له فره‌ژنى، به‌ڵام جیاوازییه‌كه‌ى ئه‌وه‌یه كه به‌بێ خه‌به‌رى ژنى یه‌كه‌مه و ئه‌ركى خێَزانداریشى له‌ئه‌ستۆ نییه. به بڕواى من له‌و حاڵه‌ته‌دا ڕێَگا بۆ فره‌ژنى ئاسانتر بكرێَت باشتره له زه‌واجى مسیار، چونكه هه‌م تووشى شاردنه‌وه‌ى نابێَت له ژنى یه‌كه‌م، كه به‌و شاردنه‌وه‌ى دوایى متمانه‌ى نێَوان خێَزان تێَك ده‌چێَت، هه‌میش پیاوه‌كه ئه‌ركى خێَزاندارى له‌سه‌ر لاده‌چێت. كه‌واته به هه‌موو پێَوه‌رێَك بۆ پیاوى خێَزاندار فره‌ژنى باشتره له زه‌واجى مسیار. خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه‌ش ژنى نه‌بوو، ئه‌وا پێَویست به‌و عه‌قد و به‌ڵگانه ناكات. ئه‌وڕۆ ده‌یان گه‌نجى ئه‌م وڵاته مه‌منوونن ئافره‌تێَكیان ده‌ست كه‌وێَت، ماڵى خۆى هه‌بێَت و خانووى خۆى هه‌بێَت و منداڵه‌كانیشى به‌خێَو بكات؛ كه ئێَستا من ده‌توانم ده‌یان نموونه بهێنمه‌وه كه چه‌نده‌ها گه‌نج به مه‌منونییه‌وه ئافره‌تیان خواستووه. زۆر جاران ئافره‌ته‌كه بێَوه‌ژن و خاوه‌نى دوو منداڵیش بووه، به‌ڵام خانوو و ئۆتۆمبیَل و هه‌موو پێَداویستییه‌كانى ژیانى هه‌بووه. خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ركاتێَك ژنه‌كه هه‌ژار بوو، ده‌بێ ئه‌و پیاوه بژیَوى ژیان دابین بكات. هه‌روه‌ك هه‌میشه ئه‌و پیاوه له‌گه‌ڵ ژن و منداڵه‌كانى ده‌بێت و منداڵه‌كانیش له سۆزى باوكایه‌تى بێبه‌ش نابن. ئه‌و ژنانه‌ش كه حه‌زیان له مێَردكردنه ده‌توانن مێَرد له به هه‌ركه‌سیَك بكه‌ن، ئه‌گه‌ر به‌م شێَوه‌ى سه‌ره‌وه بێَت، كه هیچ مه‌سئوولییه‌تێكیان له‌سه‌رشان نه‌بێَت. له‌وه‌شدا ئه‌و ئافره‌تانه‌ى ده‌یانه‌وێَت شوو بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى حه‌زى جنسیی خۆیان دامركێَنن، زۆر كه‌س هه‌ن ده‌یانخوازێَت به‌بێ ئه‌وه‌ى به‌مه‌رج بگیرێَت. بۆیه من پێَم وایه نه له به‌رژه‌وه‌ندیی گشتى ئافره‌تان و نه له به‌رژه‌وه‌ندیی منداڵه‌كان و نه له به‌رژه‌وه‌ندیی كۆمه‌ڵگا نییه ئه‌و زه‌واجه بكرێَته یاسا. ئه‌گه‌ر هه‌ش بێَت، با وه‌كوو خۆى بمێنێَته‌وه، نه‌ك بكرێَته یاسا. له‌برى ئه‌وه پێویسته كارئاسانى بكرێَت له مه‌سه‌له‌ى هاوسه‌رێَتیدا وه‌ك ماره‌یى هێَنده گران نه‌كرێَت و سولفه‌ى زه‌واج و شوققه‌ى هه‌رزان دابین بكرێَت بۆ ئه‌و گه‌نجانه‌ى ده‌یانه‌وێَت ژیانى هاوسه‌رێَتى پێَك بهێنن. چونكه ڕاسته ئه‌م زه‌واجه هه‌موو ڕوكنه‌كانى زه‌واجى تێَدایه، به‌ڵام كێَشه و سه‌لبییاتى زۆریشى به‌دواوه‌یه، كه له‌وانه‌یه لێَى په‌شیمان ببینه‌وه. هه‌ندێَك ئافره‌تیش هه‌نه كه ژیانیان باشه و ته‌نها بۆ خۆپاراستن له كارى به‌دڕه‌وشتى ده‌یانه‌وێَت هاوسه‌رێَكى ژیانیان هه‌بێَت. ئه‌وا وه‌ك حاڵه‌تیَكى ئیستیسنائى ده‌كرێ كارى بۆ بكرێَت. به‌ڵام به كردنى به یاسا له‌وانه‌یه ڕه‌واجى بكه‌وێَته سه‌ر و ئه‌نجامیش ده‌یان كێَشه‌ى ئافره‌تان و منداڵانى لێ بكه‌وێَته‌وه. ئه‌و كاتیش ده‌بێ به‌دواى ڕێَگه‌چاره‌ى ئه‌وه بگه‌ڕێَین كه چۆن چاره‌سه‌رى ئه‌و سه‌لبییاتانه بكه‌ین كه له‌وانه‌یه نه‌شكرێَن.