دانراوه له‌لایه‌ن: ده‌نگی ئیسلام ڕِۆشنبیری فه‌رِه‌نسایی لامارتین ڕِۆشنبیری فه‌رِه‌نسایی لامارتین له كتێبی (تاریخ تركیا) له چاپی پاریسی ساڵی ١٨٥٤، له به‌شی دووه‌م، لاپه‌رِه (٢٧٦-٢٧٧)دا ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر ئه‌و زه‌وابتانه‌ی كه هه‌ن و ده‌بن به پێوه‌ر بۆ بلیمه‌تیی ئینسان، ئه‌وپه‌رِی مه‌به‌ست بن، یا ئاكام و ده‌رهاویشته‌یه‌ك بن بۆ بلیمه‌تیی كه‌سه‌كان، قه‌ت به هیچ چه‌شن زات ناكرێت و جورئه‌ت ناكرێت كه ده‌گه‌ڵ بلیمه‌تێكی وه‌ك موحه‌ممه‌د (صلى الله عليه وسلم) به‌راورد بكرێن و ڕِووبه‌رِوو بكرێنه‌وه. چونكه ئه‌و بلیمه‌تانه‌ی كه هه‌ن و هه‌ریه‌ك به چه‌شنێك ناو و ناوبانگی ده‌ركردووه، بلیمه‌تییه‌كانیان له‌وه بووه كه چه‌كیان دروست كردووه، یاسا و ڕِێسایان داهێناوه، ئیمبرِاتۆرێتییان پێك هێناوه، كه‌چی هه‌موو ئه‌و كار و كرده‌وانه به ئاكام و سه‌ره‌نجامێكی زۆر خراپیان بردوون، كه هه‌ر له‌به‌ر چاوی ناوداره‌كان خۆیانه‌وه هه‌ره‌سیان هێنا. به‌ڵام ئه‌و پیاوه ( موحه‌ممه‌د (صلى الله عليه وسلم) ) ته‌نها پێشه‌وایی سوپاكانی نه‌كرد و یاسای دا نه‌رِشت و حوكمی گه‌له‌كانی نه‌كرد و به‌س ، بگره پێشه‌وایه‌تی مه‌لایین كه‌سی له سه‌ر زه‌ویا كرد، كه ئه‌و كاته سێ یه‌كی هه‌موو جیهانی ئه‌گرته‌وه، ئه‌مه‌ش هه‌رنا، بگره ده‌ستی گرت به‌سه‌ر هه‌موو خورافیات و ئه‌دیانه پووچه‌كان، ئه‌وانه‌ی كه باوه‌رِیان به نوشته‌و مۆری شین و كه‌پكه‌ی شین هه‌بوو. ئه‌و پێغه‌مبه‌ره ئارامی گرت و خۆ گری كرد، تا سه‌ركه‌وتنی له خواوه پێ به‌خشرا، له ته‌ماح و خواسته‌كانی ئه‌و پێغه‌مبه‌ره (صلى الله عليه وسلم) بۆ یه‌ك شت بوو كه هه‌نگاوی بۆ ئه‌هاویشت، خۆ ئه‌و ئاواتی ئه‌وه‌ی نه‌بوو كه ئیمبراتۆرِیه‌ت درووست بكات، یان هه‌ر شتێكی تر له‌و باره‌وه، هه‌تا نوێژه‌كانی و دوعاو پارٍانه‌وه‌كانی له به‌رده‌م په‌روه‌ردگاری و مردن و وه‌فات كردنیشی و سه‌ركه‌وتنی ئایینه‌كه‌شی له دوای مردنیشیه‌وه، هه‌موو ئه‌وانه ئه‌وه‌ی نیشان ئه‌دان كه ئه‌م پیاوه فێڵ زان و مه‌كر باز نه‌بووه به هیچ جۆر، بگره یه‌قین و دڵنیایی و رِاست گۆیی ئه‌و بوو كه گرِو تینێكی پێ دابوو كه ئاقیده‌و بیرو بۆچوونه‌كه‌ی له دوو لاینه‌وه جێگیر بكات، كه بریتی بوون له یه‌كتایی خواو ئیمان، وة ئاقیبه‌تی موخاله‌فه كردنی ئه‌و خوایه ( كه چی له ده‌رنجام پێ نیشان ئه‌درێته‌وه).