دانراوه له‌لایه‌ن: باوکی موحه‌ممه‌د - لێكدانه‌وه‌ی دروست بۆ فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره [ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّه] شرح العقيدة الطحاوية التوحيد (الحلقة الخامسة) توحيد الربوبية التفسير الصحيح لقوله تعالى ((أَإِلَهٌ مَعَ اللَّه)) الشيخ الدكتور سفر بن عبدالرحمن الحوالي من درس: توحيد الربوبية ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ دانه‌ر ده‌فه‌رموێت: كاره‌كه به‌و شێوه‌یه نییه كه هه‌ندێ له ڕاڤه‌كه‌رانی ئایه‌ته‌كه تێیدا كه‌وتوونه هه‌ڵه‌وه و وا داده‌نێن كه سیاقی ئایه‌ته‌كه له‌وێدا كۆتایی هاتبێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی مانای فه‌رمووده‌كه: أَإِلَهٌ مَعَ اللَّه ِ ئه‌وه بێت كه ئایا هیچ هاوه‌ڵێك بۆ خوا هه‌یه؟ جا ئه‌م ڕووه هه‌ڵه‌یه چونكه وته‌كه ده‌بێت هه‌موو به‌یه‌كه‌وه بخوێنرێته‌وه و لێك بدرێته‌وه، به نموونه ده‌ڵێین: أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّه [النمل:٦٠] ته‌قدیره‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه: ئایا هیچ خوایه‌ك له‌گه‌ڵ خوادا هه‌بوو ئه‌م كارانه‌ی كردبێت؟! بێ گومان وه‌ڵامه‌كه‌یان ئه‌مه ده‌بێت كه: نه‌خێر، ئه‌مه‌ش پرسیاری ئینكاریكردنه‌و هه‌ر ئه‌م ڕووی ته‌فسیری ئایه‌ته‌كه سه‌حیح و دروسته، به‌ڵام ڕووه هه‌ڵه‌كه ئه‌وه‌یه وا گومان ببرێت كه ئایه‌ته‌كه ده‌ڵێت: أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا [النمل:٦٠] ئیتر ته‌واو بێت و لێره‌دا كۆتایی پێ بێنیت. پاشان بڵێیت: أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ وه‌ك ئه‌وه‌ی پرسیارێكی تازه بێت بڵێت: ئایا خوا هاوه‌ڵی هه‌یه؟ جا ئه‌م ڕووه هه‌ڵه‌یه چونكه شه‌ریك و هاوه‌ڵ بۆ خوا جێگیر ده‌كه‌ن، وه خوای گه‌وره پرسیاریان لێ ناكات له‌وه‌ی كه ئایا هاوه‌ڵی هه‌یه یان نا؟ واته ته‌نها پرسیاری ڕووت و هیچی تر، به‌ڵكوو تاكه مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه: كه ئایا هیچ خوایه‌كی تر جگه له خوا ئه‌م كارانه‌ی كردووه تاكو ئێوه جگه له‌و بیپه‌رستن؟ جا ئه‌گه‌ر وتتان: نه‌خێر، جگه له‌و هیچ خوایه‌كی تر نییه ئه‌م كارانه‌ی كردبێت، به‌ڵكوو ته‌نها كارو كرده‌وه‌ی خوا خۆیه‌تی، كه‌واته ئه‌و شه‌ریك و هاوه‌ڵانه‌ی ئێوه له جیاتی خوا په‌رستشیان بۆ ده‌كه‌ن، گشتی به‌تاڵ و بێ بنه‌مایه‌و هاوه‌ڵگیرییتان بۆ خوا به‌تاڵه، ئه‌مه‌یه ئه‌و مه‌به‌سته‌ی ئایه‌ته‌كه ده‌یه‌وێت بیگه‌یه‌نێت. وه هه‌روه‌ك خوا –سبحانه‌وتعالی- ده‌فه‌رموێت: أَإِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى [الأنعام:١٩] جا ئه‌وان گه‌واهی ئه‌ده‌ن، به‌ڵام تۆ: قُلْ لا أَشْهَد واته: ئه‌وان شایه‌تی ئه‌وه ئه‌ده‌ن كه چه‌ند خوایه‌كی دیكه له‌گه‌ڵ خوادا هه‌ن و جگه له خوا هاوار له چه‌ند خوایه‌كی دیكه‌ش ئه‌كه‌ن، وه پرسیاره‌كه لێره‌دا بۆ ئینكاریكردن و نكوولی له‌سه‌ر كردنیانه، چۆن باوهڕتان هه‌یه‌و دانی پێدا ده‌نێن كه هیچ كه‌سێكی تر جگه له خوا ئه‌م كارانه‌ی پێشووی نه‌كردووه به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌ندایه‌تی بۆ جگه له خوا ده‌كه‌ن و هاوار له جگه له خوا ده‌كه‌ن –سبحانه‌وتعالی-؟! - پاشان دانه‌ر ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت هه‌روه‌ها باس له‌و ئایه‌تانه ده‌كات كه له سووره‌تی (البقرة)دان- كه وتمان یه‌كه‌م فه‌رمانن له قورئاندا هاتبن- له‌وانه فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره: يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ [البقرة:٢١]. سووره‌تی (البقرة) یه‌كه‌م سووره‌تێك بوو له مه‌دینه هاته خوارێ، له گه‌وره‌ترین سووره‌ته‌كانی قورئانه، ئه‌ویش چونكه گه‌وره‌ترین ئایه‌تی له كتێبی خوادا له خۆ گرتووه كه (آية الكرسي)یه، هه‌روه‌ها كه چه‌نده‌ها حوكم و فه‌رمانی گه‌وره و مانای پیرۆزی تێدایه، هه‌روه‌ك له فه‌رمووده‌ی سه‌حیحدا هاتووه: {لا تستطيعها البطلة}(1) واته: ساحیرو فالچییه‌كان توانایان به‌سه‌ریدا نییه، وه: {الشيطان يفر من البيت الذي يسمع سورة البقرة تقرأ فيه} (2) واته: [شه‌یتان له‌و ماڵه ڕاده‌كات كه ده‌بیسێت سووره‌تی (البقرة)ی تێدا ده‌خونرێت]. سووره‌تی (البقرة) یه‌كه‌م سووره‌ته له مه‌دینه هاتبێته خوارێ، له كردنه‌وه‌ی قورئاندا و دوای فاتیحه هاتووه، له سه‌ره‌تای سووره‌ته‌كه‌دا خوای گه‌وره سیفه‌تی قورئانی پیرۆزی تێدا هێناوه، پاشان سیفاتی ئیمانداران، پاشان دووڕووه‌كان، پاشان بێباوه‌ڕان، ئیتر پاش ته‌واو بوونی سیفاتی دووڕووه‌كان به‌م فه‌رمانه هه‌موو مرۆڤه‌كان ده‌دوێنێت و یه‌كه‌م فه‌رمانه له قورئانداو خیتاب و دواندنی به يَا أَيُّهَا النَّاسُ ده‌ست پێ ده‌كات كه بۆ هه‌موو خه‌ڵكی سه‌رزه‌ییه به گشتی و ڕوویان تێ ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ [البقرة:٢١]. فه‌رمانی به هه‌موو خه‌ڵكی داوه كه بیپه‌رستن و هیچ هاوه‌ڵێكی بۆ بڕیار نه‌ده‌ن، چونكه هه‌ر ئه‌وه كه دروستی كردوون، الَّذِي خَلَقَكُمْ ئه‌وه‌ی كه هه‌ر ئه‌و دروستی كردوون، وه هه‌ر ئه‌و ئه‌وانه‌ی پێش ئێوه‌شی دروست كردووه، ئه‌مه شتێكی به‌ڵگه‌نه‌ویست و به‌دیهییه، كارێكه لای ئێوه‌وه بڕیاری له‌سه‌ر دراوه‌و جێگیر بووه؛ كه‌واته به ته‌نها هه‌ر ئه‌و بپه‌رستن و هاوه‌ڵی بۆ بڕیار مه‌ده‌ن و به‌ندایه‌تییان ته‌نها بۆ ئه‌و زاته بكه‌ن -سبحانه‌وتعالی-. وه له‌و ئایه‌ته‌ش كه له‌سووره‌تی (الانعام)دایه: قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَكُمْ وَأَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِكُمْ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِهِ [الأنعام:٤٦] ئه‌زانن و دان به‌وه‌دا ده‌نێن كه هیچ كه‌سێك ناتوانێت ئه‌وانه‌یان بۆ بێنێت جگه له خوا، وه هه‌ر خوایه ڕۆزییان ئه‌دات و ئه‌یانژیێنێت. جا ئه‌مه ڕۆشن و ڕوونی ئه‌كاته‌وه كه هه‌ر ئایه‌تێك له‌م جۆره قورئاندا هاتبێت –له‌وانه‌ش ئه‌و ئایه‌تانه‌ی له سووره‌تی (النمل)دا هاتوون- ته‌نها مه‌به‌ست پێیان ئه‌وه‌یه كه ئێوه ماده‌م باوهڕتان هه‌یه كه خوا له دروستكرن (الخلق)دا هیچ هاوه‌ڵی نییه، ئیتر بۆچی له به‌ندایه‌تی و په‌رستشتاندا شیرك و هاوبه‌ش بۆ خوا بڕیار ده‌ده‌ن؟ ئه‌مه ناواخنی ئه‌وه‌یه كه دانه‌ر ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت باسی كردووه‌و ڕوونی كرده‌وه. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1) رواه مسلم (٨٠٤)، وأحمد (٥/ ٣٤٨،٣٥٢) ، والدارمي (٢/ ٤٥٠،٤٥١) من حديث أبي أمامة الباهلي . فه‌رمووده‌كه به‌م شێوه‌یه‌یه: اقرأوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعا لأصحابه، اقرأو الزهراوين، البقرة وسورة آل عمران، فإنهما تأتيان يوم القيامة كأنهما غمامتان، أو كأنهما غيايتان أو كأنهما فرقان من طير صواف تحاجان عن صاحبهما اقرأو سوورة البقرة، فإن أخذها بركة وتركها حسرة، ولا تستطيعها البطلة. (2) رواه مسلم (٧٨٠) من حديث أبي هريرة. فه‌رمووده‌كه به‌م شێوه‌یه: [لا تجعلوا بيوتكم مقابر، فإن الشيطان يفر من البيت الذي يسمع سوورة البقرة تقرأ فيه].