دانراوه له‌لایه‌ن: کوڕی ئیسلام موسڵمانبوونی یه‌کێك له گه‌وره‌قه‌شه‌کانی ئه‌فریقا که له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌و له‌ماوه‌ی ٢ ساڵدا زیاتر له ١٥٠ هه‌زار که‌س و ٢٥٠٠ قه‌شه هاتوونه‌ته ناو ئیسلام. * ئاشکرابوونی هاوپه‌یمانییه‌کی قێزه‌ون له‌نێوان که‌نیسه‌ی ڕۆژئاوا و عه‌لمانییه‌تی ڕۆژهه‌ڵات* اشوك کۆڵن یانق له چه‌ند دێڕێکدا: له شاری یورلی ناوچه‌ی بحیرات له خوارووی سوودان له‌دایک بووه و خوێندنی سه‌ره‌تایی هه‌ر له‌وێدا ته‌واو کردووه. خوێندنی ناوه‌ندی و دواناوه‌ندی له ئۆغه‌نده ته‌واو کردووه. زانیاری لاهووتی له ویلایه‌تی ته‌کساسی وڵاته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ته‌واو کردووه. باوکی به‌رپرسی که‌نیسه بووه له ڕۆژهه‌ڵات و ناوه‌ڕاستی ئه‌فریقا که بنکه‌که‌ی له ئۆغه‌نده‌یه. چه‌نده‌ها شه‌هاده‌ی دبلۆمی وه‌رگرتووه له بواره‌کانی خوێندن و نه‌خشه‌کێشانی که‌نه‌سی و به‌گاورکردن و گه‌شه‌سه‌ندنی کۆمه‌ڵ له نه‌رویج و کینیا و خه‌رتوم. ماجستێری به‌ده‌ست هێناوه له زانیاری لاهوتا له زانکۆی اکسفۆرد له به‌ریتانیا. بۆته خاوه‌ن زۆرێک له پله‌و پایه کهنهسییهکان له‌وانه: به‌ڕێوه‌به‌ری ڕێکخراوی نه‌رویجی بۆ یارمه‌تیدانی که‌نه‌سی، به‌ڕێوه‌به‌ری ڕێکخراوی نه‌رویجی بۆ یارمه‌تی و گه‌شه‌ی منداڵان. به‌ڕێوه‌به‌ری ڕێکخراوی لادان و نه‌هێشتنی ڕووداوه‌کان بووه له سودان، که ڕێکخراوێکی هاوبه‌شی سویدی و دانمارکی و هۆڵه‌ندیه. قه‌شه بووه له که‌نیسه‌ی ئه‌سقه‌فی له خه‌رتوم. به‌ڕێوه‌به‌ری به‌رنامه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن بووه له سۆماڵ که سه‌ر به نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانه. ئه‌مینداری گشتی کۆڕی که‌نیسه‌ی جیهانی بووه بۆ ڕۆژهه‌ڵات و ناوه‌ڕاستی ئه‌فریقا (١٩٩٢-١٩٩٣). لێپرسراوی خوێندنی باڵای که‌نیسه بووه له ناوه‌ڕاست و ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌فریقا. به‌ڕێوه‌به‌ری کۆلێجی نیل بووه بۆ دیراساتی لاهوتی له سودان. ئه‌مینداری گشتی ڕێکخراوی لاوانی مه‌سیحی بووه له (١٩٨٧-١٩٨٨). ئه‌مینداری گشتی ڕێکخراوی مه‌سیحی بووه له ئه‌فریقا. له ساڵی ٢٠٠٢ بووه به موسڵمان. ئێستاش ئه‌مینداری گشتیی ڕێکخراوی یه‌کگرتنی ئیسلامییه بۆ گه‌شه‌سه‌ندن و ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ی سودان( ٢٠٠٣)ز. دوای ئه‌وه‌ی که گه‌وره‌ترین هیوای که‌نیسه بوو بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ی مه‌سیحیه‌ت، حه‌قیقه‌تی دۆزییهوه و زۆرێکیش له ڕاستی‌یه شاراوه‌کانی ده‌رباره‌ی که‌نیسه و نه‌خشه‌کانی که‌نیسه‌ی ئاشکرا کرد. دوای چه‌نده‌ها دیراسه و لێکۆڵینه‌وه و خوێندن له ئاینین که‌نه‌سیدا، گه‌یشته ئه‌و ڕاستی‌یه‌ی که ته‌نها دینێک ڕاست بێت و نه‌شێوێنرا بێت ئاینی ئیسلامه. دوای ئه‌وه‌ی که نوێنه‌ری که‌نیسه بوو بۆ چه‌نده‌ها شوێن، بووه نوێنه‌ری ئیسلام و ژیانی خۆی ته‌رخان کرد بۆ خزمه‌تکردنی ئیسلام. خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێت به‌رامبه‌ر گاوره‌کان: وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ ۚ انتَهُوا خَيْرًا لَّكُمْ ۚ إِنَّمَا اللَّـهُ إِلَـٰهٌ وَاحِدٌ . النساء/١٧١ واته: واز بهێنن له به‌خوا کردنی عیسا ئه‌وه باشتره بۆ ئێوه... به‌ڕاستی بووه یه‌کێک له‌وانه‌ی که باشترین و چاکترینی هه‌ڵبژارد له ژیانیدا. دوای ئه‌وه‌ی که هیوای گه‌وره‌یان پێی بوو که خوارووی سودان هه‌مووی بکات به گاور، بوڵام له‌ماوه‌یه‌کی که‌می موسڵمان بوونیدا زیاتر له ١٥٠ هه‌زار که‌س بوونه موسڵمان که ٢٥٠٠ له‌وانه قه‌شه و شاره‌زان له ئاینی نه‌سرانیدا. هه‌روه‌ها ڕووی قێزه‌وه‌نی هه‌ندێک له علمانی‌یه‌کانی هه‌ڵماڵی که چۆن بۆ دژایه‌تی ئیسلام ئاماده‌ن له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌س و لایه‌نێکدا هه‌ماهه‌نگ بن و کار و پیشه‌یان ته‌نها دژایه‌تی کردنی ئیسلام بێت ئیتر به هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت. گۆڤاری (المجتمع) ی کوه‌یتی ژماره ٦٢٩ چاوپێکه‌وتنی کرد له‌گه‌ڵ (اشوک کولن یانق) دا که زۆر خاڵی گرنگ و سه‌رنج ڕاکێشی له خۆگرتووه: ئه‌مینداری گشتی پێشووی کهنیسهکانی جیهانی بۆ ڕۆژهه‌ڵات و ناوه‌ڕاستی ئاسیا مه‌ترسی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی نه‌خشه‌کانی که‌نیسه‌ی ده‌رخست که ئه‌یانه‌وێت بیگرنه به‌ر بۆ به‌گاورکردنی گه‌لانی موسڵمان له ڕێگه‌ی چه‌نده‌ها ڕێکخراوه‌وه که به‌به‌رگی مرۆیی داپۆشراون و به‌هۆی چه‌کی یارمه‌تیدان یان فشار بۆ سه‌ر ده‌وڵه‌ته ئیسلامییهکان هه‌وڵ ئه‌ده‌ن داواکاری‌یه‌کانیان جێبهجێ بکه‌ن، له چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا اشوک ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاند که به‌شداری کۆبونه‌وه‌یه‌کی نهێنی ڕێکخراوه که‌نه‌سی‌یه‌کانی کردووه له وویلایه‌تی ته‌کساسی ئه‌مه‌ریکی بۆ لێکۆڵینه‌وه له حالی هه‌موو ده‌وڵه‌ته ئیسلامییهکان هه‌ریه‌ک به‌جیاو چۆنێتی به‌گاورکردنیان و هه‌وڵدان له‌گه‌ڵیاندا تاوه‌کو واز له ئاینی ئیسلام بهێنن، ئه‌وه‌شی ڕوون کرده‌وه که په‌یوه‌ندی‌یه‌کی به‌هێز هه‌یه له نێوان ڕێکخراوه کهنهسییهکان و علمانی‌یه‌کانی عه‌ره‌بدا به‌وه‌ی که به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک یارمه‌تی علمانییهکان ئه‌ده‌ن بۆ لێدانی ئیسلامییهکان و ووتی: له‌لایه‌ن که‌نیسه‌ی هۆڵه‌ندی‌یه‌وه داوام لێکرا که هه‌ڵسم به‌گه‌یاندنی بڕی ١.٨ ملیۆن دۆلار بۆ که‌نیسه‌ی میسری، ئه‌ویش به مه‌به‌ستی به‌خشین و دابه‌شکردنی به‌سه‌ر بزووتنه‌وه علمانییهکان و به‌تایبه‌ت ئه‌و که‌سایه‌تی‌یه علمانی‌یانه‌ی که زۆر توند و تیژن به‌رامبه‌ر به ئیسلام له‌به‌رامبه‌ر فشار خستنه سه‌ر ته‌وژمی ئیسلامی و گرتنی چه‌نده‌ها له‌سه‌رانی بوتنه‌وه‌ی (اخوان المسلمین) به‌شێوه‌یه‌ک که‌زۆریان له گرتووخانه‌کان تووند بکرین و ته‌نانه‌ت بگاته له‌ناو بردنی لاشه‌یی ئه‌گه‌ر پێویستی کرد. هه‌روه‌ها ڕوونی کردووه که هه‌رچی پاره‌و سامانی ڕۆژائاوا هه‌یه له وولاتانی ئیسلامی بۆ چالاکی‌یه کهنهسییهکان ئه‌ڕوات و سه‌رف ئه‌کرێت، هه‌روه‌ها که چۆن شه‌پۆلێکی به‌رفراوان به‌گاور کردن ووڵاتانی ئیسلامی گرتۆته‌وه: بفه‌رموون ئێوه‌و ده‌قی چاو پێکه‌وتنه‌که: ده‌وری ئه‌و ڕێکخراوه خێرخوازی‌یه ڕۆژئاوایی‌یانه چیه له جیهانی ئیسلامی به گشتی و ئه‌فریقا به‌تایبه‌تی؟ له‌ڕاستیدا ئه‌وانه ڕێکخراوی که‌نه‌سین و له ژێر په‌رده‌ی ڕێکخراوه مرۆییهکاندا کار ده‌که‌ن، به‌ڵام ناوه‌ڕۆکی کاره‌که‌یان به‌گاور کردنی موسڵمانان و دوور خستنه‌وه‌یانه له دینه‌که‌یان به چه‌نده‌ها ڕێگه و شێوازی جیاواز. ژماره‌ی ئه‌و ڕێکخراوانه چه‌ندن که کۆڕی که‌نیسه‌ی جیهانی به‌ڕێوه‌یان ده‌بات و چاودێرییان ده‌کات؟ سه‌ر ژمێری کردن و ژماردنیان ئاسان نیه، به‌ڵام ئه‌توانم بڵێم که ژماره‌یان له چه‌نده‌ها هه‌زار تێپه‌ڕ ئه‌کات، ته‌نها له سوداندا ٥٠٠ ڕێکخراوی که‌نه‌سی هه‌ن کار بۆ که‌نیسه ئه‌که‌ن. ڕێکخراوه کهنهسییهکان چۆن هه‌ڵئه‌ستن به‌کاری گاورکردنی موسڵمانان؟ ڕێکخراوه کهنهسییهکان یان ڕاستر بڵێین نه‌سڕانی‌یه‌کان، له خۆوه‌و کوێرانه هه‌ڵناسن به‌و کاره، به‌ڵکو به‌پێی نه‌خشه‌یه‌کی داڕێژراوو ورد کار ده‌که‌ن، لێکۆڵینه‌وه له‌سه‌ر ئه‌و ووڵاته یان ئه‌و شوێنه ده‌که‌ن که ده‌یانه‌وێت کاری تێدا بکه‌ن، به‌پێی نه‌خشه‌ی ئه‌و ئاینانه‌ی که تیایه‌تی و شوێن که‌وته‌ی هه‌ر ئاینێک، په‌یوه‌ست بوونی خه‌لکه‌که‌ی به ئاینه‌که‌یانه‌وه، پێویستی ئه‌و خه‌ڵکه به خزمه‌تگوزاری‌یه‌کانه‌وه وه‌ک پاره وخواردن و ته‌ندروستی و خوێندن وخزمه‌تگوزاری‌یه‌کانی تر... هۆکاره‌کانی به‌گاورکردنیش زۆرن، به‌پێی ئاینی ئه‌و که‌سه‌ی که ده‌یانه‌ویت بیکه‌ن به گاور و ئه‌ندازه‌ی وابه‌سته بوونی به ئاینه‌که‌یه‌وه ئه‌گۆڕێت، ئه‌و که‌سه چه‌نده پێویستی به پاره و ماڵ و یارمه‌تی و چاره‌سه‌رکردنی باری گوزه‌ران و ته‌ندروستی هه‌یه، به نموونه: بێ‌دینه‌کان هیچ گرفتێکیان نیه له‌وه‌ی که ببن به گاور ئه‌گه‌ر پێویستی‌یه‌کانیان بۆ ئه‌نجام بده‌ن، به‌ڵام موسڵمانه‌کان ڕێکخراوه کهنهسییهکان له دوو ڕووه‌وه کاریان له‌سه‌ر ده‌که‌ن: یان کردنیان به گاور یان دوورخستنه‌وه‌یان له ئاینه‌که‌یان ئه‌گه‌ر نه‌بوون به گاور، وه هۆکاره‌کانی به گاورکردنی موسڵمانان پله پله و قۆناغ قۆناغه و ئه‌ڕۆن له گه‌ڵیدا و هه‌ڵیئه‌نێن و ئیغرای ده‌که‌ن به زۆر شت. ئێوه چۆن که‌سێکی موسڵمانتان له ئاینه‌که‌ی دوور ده‌خسته‌وه؟ ئه‌گه‌ر پابه‌ند بوایه به دینه‌وه ئه‌وه له ڕێگه‌ی ئیگرا کردن و هه‌واو ئاره‌زووه‌کانه‌وه- شهوات- ئه‌چووینه‌وه ژووره‌وه، وه‌ک پێدانی شوهره‌ت و ناوبانگ و ده‌سته‌به‌رکردنی خوێندن یان پله‌و پایه یان ئافره‌ت، یه‌کێک له شاره‌زاکانمان به‌رده‌وام هاوڕێیه‌تی ده‌کات، هه‌موو پێویستی‌یه‌کانی بۆ جێ به‌‌جێ ده‌کات و به‌رده‌وام له‌گه‌ڵیدا ده‌بێت بۆ شیکردنه‌وه و چاره‌سه‌ر کردنی گشت گرفته‌کانی تاوای لێدێت ده‌بێته کۆیله‌ی ده‌ستی ئێمه و له هه‌موو کاریکدا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆلامان، ئیتر وورده وورده له‌گه‌لیدا خه‌ریک ده‌بین تاکو زۆر به‌ئاسانی یان ده‌بێته گاور و دێته ناو ئاینه‌که‌وه یان له ئاینه‌که‌ی خۆی دوور ده‌که‌وێته‌وه و باوه‌ڕی پێینامێنێت. ئه‌ی ئه‌گه‌ر له هه‌ندیک ووڵاتدا سه‌رنه‌که‌وتنایه له مه‌به‌سته‌کانی خۆتاندا چیتان ده‌کرد؟ ئه‌گه‌ر ئه‌وه سه‌ری نه‌گرتایه و سه‌رکه‌وتوو نه‌بوینایه، ئه‌وه چه‌نده‌ها هۆکاری ترمان ده‌گرته به‌ر وه‌ک فشار خستنه سه‌ر ئه‌و حکومه‌تانه‌ی که به ته‌وجیهاتی که‌نیسه نه‌ده‌ڕۆیشتن به‌ڕیوه، له‌ڕێی چه‌ند ووڵاتێکی ڕۆژئاواییه‌وه ئه‌و حکومه‌ته ئاگادار ده‌کرایه‌وه و هه‌ڕه‌شه‌مان ده‌کرد به بڕینی ئه‌و یارمه‌تی و خزمه‌تگوزارییانه‌ی که ئه‌ماندان به‌گه‌له‌که‌یان.. ئه‌و خزمه‌تگوزارییانه‌ی که نه‌یانئه‌توانی وازیان لێبهێنن و زۆریان پێویست پێی بوو، یان ڕێگه‌یه‌کی ترمان ده‌گرته به‌ر ئه‌ویش دانانی جورێک له گه‌ماڕۆی ئابووری له‌سه‌ریان یان دروستکردن و نانه‌وه‌ی ئاژاوه‌ی تایه‌فه‌گه‌ری و ئاینی له ناویاندا. ده‌رباره‌ی سه‌رچاوه‌ی ئه‌و پارانه‌ی که‌نیسه ده‌ستی ئه‌که‌وێت و ئه‌یبه‌خشێت چی هه‌یه؟ له ڕۆژئاوادا به‌پێی ئه‌و یاسایه‌ی که هه‌یه ڕێژه‌ی ٥% هه‌موو ئه‌وانه‌ی که له‌وێ کار ده‌که‌ن ده‌ڕوات بۆ که‌نیسه و ڕێکخراوه که‌نه‌سیه‌کان، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی که زۆربه‌ی ئه‌و دامه‌زراوه ڕۆژئاواییانه‌ی ئه‌فریقا و ئاسیا که‌نه‌سین به پله‌ی یه‌که‌م، به‌مانای ئه‌وه‌ی که پاره‌کانیان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی که‌نیسه و چالاکییه‌کانی که‌نیسه ده‌ڕوات و که‌نیسه‌ش له لای خۆیه‌وه بۆ چالاکی و کاره‌کانی خۆی به‌کاری دینێت، به‌نموونه: که‌نیسه‌ی میسری زیاتر له ١٠ هه‌زار قوتابی له خوارووی سودان له خۆی گرتووه و یارمه‌تیان ده‌دات تا له داهاتوودا ببنه قه‌شه یان شاره‌زا له ئاینی نه‌سڕانیدا. زانراوه که تۆ زۆرێک له پله و پایه‌ی که‌نه‌سی به‌رزت هه‌بوو، هه‌ستت به چ جۆره ژیانیک کردووه له ناویاندا و چۆن ژیاویت؟ ڕێکخراوه ڕۆژئاواییه‌کان بی لێپرسینه‌وه پاره‌یان بۆ ده‌ڕشتین و هه‌موو پێویستییه‌کیان بۆ دابین ده‌کردین، دوا مۆدێلی سه‌یاره و خانووی چاک و هه‌رچی پێویستی‌‌یه‌کی ژیان بوو له‌به‌ر ده‌ستماندا بوو، سه‌فه‌ر کردنمان به‌سه‌رانسه‌ری دنیادا ئازاد بوو پاره‌که‌شی ده‌درا، له خۆشی و ژیانیکی بی وێنه‌دا بووین، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌رده‌وام هه‌ستم ده‌کرد که ئه‌م کارانه‌ی من ده‌یکه‌م له‌گه‌ڵ سروشت و فیتره‌ی مندا ناگونجێن، هیچ کات هه‌ستم به هێمنی و ئارامی ده‌روونی نه‌ده‌کرد. چۆن ئه‌م ژیانه خۆش و ڕابواردنه‌ت واز لێ هێنا به‌ره‌و ئیسلام هاتیت؟ چۆن قه‌ناعه‌تت به ئیسلام کرد؟ سووپاس بۆ خوا ڕێگه‌ی ڕاستم دۆزییهوه و هه‌موو خۆشی و شته‌کانم به‌جێهێشت بۆ که‌نیسه، به‌ڕاستی هه‌ستم کرد تازه له دایک بووم، دوای ئه‌وه‌ی له سالی ٢٠٠٢ بوومه موسڵمان و ئیسلامم قبوڵ کرد ئیتر ته‌واو ده‌روونم که‌وته ئارامی و خۆشی‌یه‌وه له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا که له چاو حالی پێشوومدا ژیانێکی ئێجگار نه‌بوونی و ده‌ست کورت ده‌ژیم، شاره‌زای ئیسلام بووم له ڕێگه‌ی به‌راوردکردنی ئاینه‌کانه‌وه و له کاتێکدا که دیراسه‌ی ماجستێرم ده‌خوێند به‌م ده‌رئه‌نجامانه هاتمه ده‌ره‌وه: قورئان ناوی نووسه‌ری هه‌ڵنه‌گرتووه وه‌ک له ئینجیله‌کاندایه و هه‌ر یه‌که به ناوێکه‌وه‌یه. قورئان فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌یه، باس له ژیانی پێغه‌مبه‌ران (سه‌لامی خوایان له‌سه‌ر بێت) ده‌کات هه‌ر له گه‌وره‌مان ئاده‌مه‌وه هه‌تا محمد (صلی الله علیه وسلم). ژیاننامه‌ی محمد (صلی الله علیه وسلم) دووپاتی ده‌کاته‌وه که ئیسلام یه‌که‌م ئاین و دواترین ئاینیشه. هه‌موو پێغه‌مبه‌ران بانگه‌شه‌ی توحید و یه‌کتاپه‌رستییان کردووه، ئه‌مه‌ش ته‌نها له ئیسلامدا به‌و شێوه‌یه ڕوون کراوه‌ته‌وه. هه‌ر پێغه‌مبه‌رێک گرنگی‌یه‌کی تایبه‌تی هه‌بووه و بۆ گه‌لێکی تایبه‌ت بیردراوه، به‌ڵام پێغه‌مبه‌ری ئیسلام بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی ڕه‌وانه کراوه. له کتیبه پێشووه‌کاندا ناتوانین جیاوازی بکه‌ین له نێوان ووتاری خوا و ووتاری پێغه‌مبه‌ره‌که و ووتاری نووسه‌ره‌که‌دا، هه‌رچی ئه‌مانخوێنده‌وه: یوحه‌ننا ووتی، به‌تره‌س ووتی، وه هه‌روه‌ها.. به‌ڵام له ئیسلامدا فه‌رمووده‌ی خوا روونه که قورئانی پیرۆزه و قسه‌ی پێغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم) ئاشکرایه و زانراوه، ژیانیشی هه‌مووی نووسراوه‌ته‌وه و وون نه‌بووه، زانایانی ئیسلامیش قسه‌کانیان ڕوونه (هیچ کام له فه‌رمووده‌ی خوا و پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) و قسه‌ی زانایان تێکه‌ڵ به یه‌کتری نابن) ئه‌مانه به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر پاراستنی خوا بۆ ئه‌م دینه. ئیسلام دادپه‌روه‌ری و یه‌کسانی تێدایه بۆ هه‌موو موسڵمانه‌کان به‌بێ جیاوازی، به‌ڵام له مه‌سیحیه‌تدا یه‌کسانی نیه، من زۆر شت هه‌بوو جێگه‌ی شه‌رمم بوو به‌هۆی ڕه‌نگی پێستم، چونکه منشه‌رمم به خۆم ئه‌هاته‌وه له‌به‌ر ڕه‌ش پێستیم له به‌رامبه‌ر سپی پێسته‌کاندا، سه‌ڕه‌ڕای ئه‌وه‌ی که مرۆڤ له مه‌سیحییه‌تدا چه‌ند جۆر پله‌یه‌کن، ڕه‌شه‌کان بۆ خۆیان نوێژ ده‌که‌ن، سپی پێسته‌کان بۆ خۆیان، له کهنیسهکانی ئه‌مه‌ریکادا ڕه‌ش پێسته‌کان ناتوانن له که‌نیسه‌ی سپی پێسته‌کاندا نوێژ بکه‌ن، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا که ( کۆڵن پاول) بوو ناتوانێت بچێته که‌نیسه‌یه‌کی سپی پێسته‌کان و قسه‌یان بۆ بکات، به‌ڵام له ئیسلامدا ئه‌م جیاوازی‌یه نیه، هه‌ر که‌س زووتر گه‌یشته مزگه‌وت ئه‌وه ڕیزی پێشه‌وه‌ی به‌ر ده‌که‌وێت، مرۆڤه‌کان لای خوا یه‌کسانن،زۆر ئاساییه ئه‌گه‌ر ئیمامه‌که سپی پێست بێت یان ڕه‌ش پێست بێت و هیچ گرفتێک نیه، به‌ڕێزترین که‌س لای خوا ئه‌وه‌یه ته‌قوا و خواناسی زیاتر بێت بێ گوێدانه زمان و ڕه‌گه‌ز و ووڵات. چۆن که‌نیسه هه‌واڵی تۆیان پێ گه‌یشت؟ زۆر بێزار بوون و تووشی هه‌ڵچوونێکی زۆر بوون، به هه‌موو شێوه‌یه‌ک هه‌وڵیاندا که په‌شیمانم بکه‌نه‌وه له ئیسلام، سه‌ره‌تا به هه‌ڵنان و ئیغرا کردن، هه‌موو شتێکیان خسته پێشم تاکو پاشگه‌ز ببمه‌وه، وه‌عد و په‌یمانی زپر شتیان پیدام، کۆمه‌ڵێک شاندی زۆر له ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی سودان هاتن بۆ لام و پاڵه‌په‌ستۆیه‌کی ئیجگار زۆریان کرده سه‌رم، به‌ڵام که زانیان بێ سووده و من به ته‌واوی له ئیسلام تێگه‌یستووم، ئیتر که‌وتنه هه‌ڕه‌شه لێکردنم به کوشتن، ته‌نانه‌ت هه‌ڕه‌شه‌که له قسه و گوفتار تێی په‌ڕاند و وویستیان به کرده‌وه جی به‌جێی بکه‌ن، تا ئێستا چه‌ند جارێک هه‌وڵی کوشتنیان داوم، ئیستا من ناوێرم سه‌فه‌ر بکه‌م بۆ ووڵاته ڕۆژئاواییه‌کان له ترسی ئه‌وه‌ی نه‌وه‌کو بمکوژن، هۆزه‌که‌م به‌رده‌وام به‌رگریم لێ ده‌که‌ن، له‌و کاته‌وه هاتوومه‌ته ناو ئیسلام هه‌ست ده‌که‌م له پاریزگاری په‌روه‌ردگاردام، دڵنیایی ته‌واوم بۆ دروست بووه که مردن و ژیان به ده‌ستی خوایه، له‌به‌ر ئه‌وه له مردن ناترسم، ئه‌وه‌ی له پیناوی به‌رگری له ئیسلامه‌که‌یدا بکوژرێت ئه‌وه شه‌هیده، پاداشتێکی گه‌وره‌و نه‌بڕاوه‌ی لای خوای گه‌وره هه‌یه، به‌ڵام گاور و جووه‌کان زۆر سوورن له‌سه‌ر ژیان و ژیانیان زۆر خۆش ده‌وێت، به‌ڵام مرۆڤی موسڵمان ئاینه‌که‌ی له ژیانی خۆی خۆشتر ده‌وێت و هه‌رچیه‌کی به‌سه‌ر بێت له پیناویدا پێی ڕازییه. دوای ئه‌وه‌ی که موسڵمان بوویت.. چ نه‌خشه‌یه‌کت بۆ داهاتوو کێشا.؟ هه‌ندێک کتێبم نووسی له‌وانه (بۆچی موسڵمان بووم؟) وه کتیبێکیش له‌سه‌ر نه‌رم و نیانی و سه‌ماحه‌تی ئیسلام، دانه‌یه‌کی تریش له‌سه‌ر شته داهێنراوه‌کانی مه‌سیحییه‌تی نوێ، و ژیانی خۆمم ته‌رخان کرد بۆ بانگکردنی ناموسڵمانه‌کان بۆ ئیسلام، و بۆ به‌شداری کردنی کرده‌وه‌یی و به به‌رهه‌م له بنیادنان و نویکردنه‌وه‌ی سوداندا له ڕێگه‌ی ڕێکخراوی (یه‌کگرتنی ئیسلامی بۆ گه‌شه‌پێدان و ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ی سودان) که خۆم سه‌رپه‌رشتی ده‌که‌م. کتێبی (بۆ موسڵمان بووم) گرنگترین باسه‌کانی چین؟ به‌راوردێکم کردووه له نێوان ئیسلام و ئاینه‌کانی تردا، دژایه‌تی نێوان ئه‌و ئاینانه‌ی ترم ڕوون کردۆته‌وه و ده‌رم خستووه له به‌رامبه‌ر جێگیربوونی ئیسلام، به‌راستی ئه‌وه‌ی که زۆر سه‌رنجی ڕاکێشام و پێی سه‌رسام بوون به‌رنامه‌ی میراته له ئیسلامدا که به چ شێوه‌یه‌کی ڕێک ودروست دانراوه، له ئاینی جووله‌که‌دا یاسای میرات هه‌یه، به‌ڵام ناڕێک و پێکه و ناته‌واوی زۆری تیایه و دادپه‌روه‌رانه نیه، وه له مه‌سیحییه‌تدا یاسای میرات هه‌ر نیه، به‌ڵام ئیسلام به‌شێوه‌یه‌کی زۆر وورد و ڕێک و پێک چاره‌سه‌ری کردووه، ته‌نانه‌ت هۆزی – الدینکا- که من ئه‌گه‌ڕێمه‌وه بۆی و مه‌سیحین، چه‌نده‌ها ساڵ کێشه‌ی به‌شکردنی میرات هه‌بوو له نێوانیاندا و جێ به‌جێکردنی یاسای میرات له ئیسلامدا بووه هۆی چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانیان و ناکۆکی نێوانیان کۆتایی هات. ژماره‌ی ئه‌وانه که دوای موسڵمان بوونت شوێنت که‌وتوون چه‌ندن؟ به‌فه‌زڵی خوای گه‌وره تاکو ئێستا ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی که له‌سه‌ر ده‌ستم موسڵمان بوون گه‌یشتوونه‌ته ١٥٠ هه‌زار که‌س، که ٢٥٠٠ یان له گه‌وره قه‌شه و ڕیبه‌رانی نه‌سڕانین، که هه‌موویان له خوارووی سودان و شاخه‌کانی نۆبه و ناوچه‌ی ئه‌نجستان. چۆن قه‌ناعه‌تت به‌و ژماره زۆره کردووه که بێنه ناو ئیسلامه‌وه؟ زۆر ئاسانه وا بکه‌یت ناموسڵمانه‌کان قه‌ناعه‌ت به ئیسلام بێنن، چونکه هیچ شتیکی وایان پێ نیه، دوای ئه‌وه بۆم روون کردنه‌وه که ئیسلام ئاینێکه هیچ گومانێکی تێدا نیه، ئاینێکه خوا تایبه‌تی‌یه‌کی پێداوه و هه‌ر ئه‌و دینه لای خوای گه‌وره قبوڵه و وه‌ر ده‌گیرێت: إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللَّـهِ الْإِسْلَامُ . ال عمران/١٩. وه دواندن و خیتابی بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی‌یه به گشتی، ئاینێکه که چاره‌سه‌ری هه‌موو گرفته‌کانی ژیان ده‌کات، هه‌روه‌ها هه‌ڵساوم به نووسینی چه‌نده‌ها نامه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی باوه‌ڕیان به مه‌سیح هه‌یه و ئه‌م شتانه‌م بۆ نووسیون: خوا ته‌نهایه و هیچ هاوه‌ڵێکی نیه و خوا سێ به‌ش نیه و تاک و ته‌نهایه. عیسا سه‌لامی خوای لێ بێت مرۆڤێکه و پێغه‌مبه‌رێکه، خوا ناردوویه‌تی بۆ گه‌له‌که‌ی، نه خوایه و نه کوڕی خواشه. عیسا پێغه‌مبه‌ری خوایه بۆ نه‌وه‌ی ئیسرائیل به ته‌نها و پێغه‌مبه‌رێک نیه بۆ گشت مرۆڤایه‌تی و ئاینی نه‌سرانی، ته‌نها بۆ نه‌وه‌ی ئیسرائیل بوو، کوڕی خوا نیه و هاتبێته خوارێ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵبواسرێت و ببێته قوربانی له پێناوی تاوانه‌کانی مرۆڤ و گه‌ڕابێته‌وه بۆ لای خوا و له لای ڕاستی باوکی‌یه‌وه دانیشتبێت!!، به‌ڵکو به‌نده و پێغه‌مبه‌ری خوایه. ئه‌ی باشه حاڵ و وه‌زعی ناهه‌مواری موسڵمانان بێزاری نه‌کردیت و وای لێ‌نه‌کردیت که نه‌یه‌یته ناو ئیسلامه‌وه؟ به‌ڕاستی واقم وڕما، کاتێک که موسڵمان بووم بینیم موسڵمانان له ناو خۆیاندا ئیسلام جێبهجێ ناکه‌ن، به‌ڕاستی خوای گه‌وره دوو سه‌رچاوه‌ی ڕاست و دروستی بۆ ژیانی مه‌ده‌نی و سیاسی داناوه که ئه‌وانیش قورئان و سووننه‌تن، به‌ڵام به‌داخه‌وه موسڵمانه‌کان له ژیانی خۆیاندا جێ‌به‌جێی ناکه‌ن و فه‌رمانڕه‌وایی پێناکه‌ن، وه حکومه‌ته‌کانیش له ووڵاته ئیسلامییهکاندا بند نین به یاسای ئیسلامه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه لاوازی موسڵمانان له ئه‌نجامی دوور که‌وتنه‌وه‌یان له ئاینه‌که‌یانه‌وه دروست بووه، وه ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێنه‌وه بۆ دینه‌که‌یان ئه‌وا به‌هێز ده‌بنه‌وه و سه‌رکه‌وتوو ده‌بن. له ئه‌نجامی ئه‌و شاره‌زایی‌یه که هه‌ته له که‌نیسه، ئایا هیچ په‌یوه‌ندییه‌ک له نێوان ڕێکخراوه که‌نه‌سیه‌کان زایۆنیزمی جووله‌که‌دا هه‌یه؟ چه‌نده‌ها جار سه‌ردانی ئیسرائیلم کردووه له چوار چێوه‌ی ئه‌و په‌یوه‌نیه به‌هێزه‌ی که له نێوان ڕێکخراوه که‌نه‌سییه‌کاندا هه‌یه بۆ به‌رگری له ئیسرائیل و پاراستنی، ته‌نانه‌ت من وام لێهاتووه که ئێستا به ته‌واوی ئه‌توانم به عیبری قسه بکه‌م، و هیچ جیاوازییه‌ک نیه له نێوان ئیسرائیل وئه‌و ڕێکخراوه که‌نه‌سیانه‌دا، هه‌ده‌ف و مه‌به‌ستیان هاوبه‌شه، ئه‌ویش دروست نه‌کردنی ده‌وڵه‌تێکی فه‌له‌ستینی ڕاسته‌قینه‌یه، چونکه ده‌بێته مه‌ترسییه‌ک بۆ سه‌ر ئیسرائیل، له‌به‌رئه‌وه هێرشی ئه‌مڕۆی ڕۆژئاوا له به‌رژه‌وه‌ندی ئیسرائیله و به هه‌موو شێوه‌یه‌ک هه‌وڵی پاراستنی زایۆنیزم ده‌ده‌ن، هه‌ر بۆیه ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی که نزیکترن له ئیسلام زایتر له ژێر ته‌وژم و هێرشی ڕۆژئاوادان، وه‌ک ئه‌فغانستان وسودان، جا ئیتر ملیان نه‌دا بۆ داواکارییه‌کانی ڕۆژئاوا ئه‌وا تووشی سه‌پاندنی گه‌ماڕۆی ئابووری ده‌بن. ئه‌و یارمه‌تییانه‌ی که ئه‌مه‌ریکا ده‌یداته میسر هیچ ووڵاتێکی تر به‌و شێوه‌یه وه‌ری ناگرێت، بۆچی؟ له‌به‌ر شوێنی ئیستراتیجی میسر بۆ پاراستنی ئیسرائیل، بۆیه میسر ناتوانێت هیچ داواکارییه‌کی ئه‌مه‌ریکا ڕه‌ت بکاته‌وه، چونکه بۆته کۆیله‌ی یارمه‌‌تییه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، ئه‌مه‌ریکا سه‌پاندی به‌سه‌ر میسردا که سه‌فاره‌تی ئیسرائیلی بکاته‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که هه‌موو گه‌لی میسری ناڕازی بوون و دژی ئه‌وه بوون، ئه‌توانم بڵێم که ڕۆژیاوا و که‌نیسه و زایۆنیزم هه‌رسێکیان یه‌کیان گرتووه بۆ به‌ڕه‌نگاربوونه‌وه‌ی ئیسلام، هه‌ریه‌که‌یان بارێکی هه‌ڵگرتووه و کارێکی له ئه‌ستۆ گرتووه، که‌نیسه هه‌ڵئه‌ستێت به نه‌خشه‌کێشان، ڕۆژئاواش هه‌ڵئه‌ستێت به جێبهجێ کردن، و ئه‌گه‌ر که‌نیسه سه‌رنه‌که‌وت له کاره به‌گاور کردنه‌کانیدا و له هه‌ر شوێنێکدا تووشی نسکۆ هات، ئه‌وا یه‌کسه‌ر له‌ڕێی ووڵاته ڕۆژئاواییه‌کانه‌وه پاڵه‌په‌ستۆ ئه‌خرێته سه‌ر ئه‌و ده‌وڵه‌ته تاکو بێته ژێر بارو به مه‌رجه‌کانی که‌نیسه ڕازی بێت و داواکارییه‌کانی جێبهجێ بکات. حه‌ز ده‌که‌ین که باسی هه‌ندێک له‌و چالاکییانه‌مان بۆ بکه‌یت که به‌شداریت تێدا کردوون دژی ئیسلام؟ له ساڵی ١٩٨١ کۆنگره‌یه‌کی نهێنی له بنکه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌ی ستراتیجی له ویلایه‌تی ته‌کساس گیرا، من یه‌کێک بووم له ئه‌ندامه کاراکانی ئه‌و کۆنگره‌یه، دروشمه‌که‌ی بریتی بوو له: چۆن به‌ڕه‌بگاری شه‌پۆلی ئیسلامی ببینه‌وه؟ له‌وێدا وڵاته ئیسلامییه‌‌کانمان جیاکرده‌وه و پۆلێنمان کردن بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ی که زیاتر کاریگه‌ری ئیسلامیان تێدایه و پێشکه‌وتوو ترن وه‌ک میسر و عێراق و پاکستان، و وڵاتانێکیش که زیاتر خۆشه‌ویستی ئیسلامیان هه‌بێت وه‌ک ئه‌فغانستان و تاجیکستان و شیشان و سودان و ته‌شاد و تورکیا. کۆنگره‌که هه‌ر وڵاته‌ی به‌ته‌نها خسته ژێر دراسه لێکۆڵینه‌وه‌ی تایبه‌تییه‌وه،لێکۆڵینوه‌که‌ش بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیارێکی گرنگ بوو ئه‌ویش: چۆن بچینه ناو ئه‌و وڵاتانه‌وه و کار بکه‌ین بۆ به‌گاور کردنیان؟ وه ئه‌گه‌ر له‌و مه‌به‌سته‌مان سه‌رکه‌وتوو نه‌بووین و تووشی نسکۆ هاتین، ئه‌وا که‌نیسه هه‌ڵئه‌ستێت به‌نانه‌وه‌ی ئاژاوه‌ی ناوخۆیی، ئه‌مه‌ش به‌کردار که‌نیسه به یارمه‌تی وڵاتانی ڕۆژئاوا پێی هه‌ڵسا و سه‌رکه‌وتوو بوون له‌و خاڵه‌دا و توانیان که فیتنه و ئاژاوه‌ی ناخۆیی له ئه‌فغانستاندا دروست بکه‌ن و یارمه‌تی هه‌موو کۆمه‌ڵه شه‌ڕ که‌ره‌کانیان ئه‌دا تاوه‌کو دژایه‌تی یه‌کتری بکه‌ن. هه‌روه‌ها له ئێراندا هه‌وڵیاندا بۆ ئه‌وه‌ی که سووننه و شیعه بکه‌ن به‌گژ یه‌کدا و یه‌ک نه‌گرن، و ئه‌و ته‌مو مژو ناکۆکی و تایه‌فه‌گه‌رییه‌ی که له ئێران و وڵاتانی که‌نداودا هه‌یه ئه‌نجامی هه‌وڵ و ته‌قه‌ڵای ئه‌و ڕێکخراوه که‌نه‌سییانه‌یه، و کاتیک هاتنه سودان بینیان که ئیسلام ئاینی به‌رچاوو بڵاوه له خوارووی سوداندا، سه‌یریان کرد که سودان دراوسێی کۆمه‌ڵێک وڵاتی ئیسلامیه و کاریگه‌ریان هه‌یه له‌سه‌ر خه‌ڵکه‌که، فه‌رمانڕه‌وای ئه‌و کاته‌ی ئینگلیز هه‌ڵسا به‌دانانی یاسایه‌ک به‌ناوی (ناوچه کافاله‌ت کراوه‌کان) که به‌پێی ئه‌و یاسایه قه‌ده‌غه بوو خه‌ڵکی سه‌روو بچێته به‌شی خواروو، وه خه‌ڵکی خوارووش بڕوات بۆ ناوچه‌کانی تر، ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن که مه‌سیحیه‌ت به‌ته‌واوی له خواروودا بڵاو بکه‌نوه و ئیسلامی تێدا ڕیشه کێش بکه‌ن، ئه‌م یاسایه کاری پێ ده‌کرا تا سه‌رده‌می سه‌ربه‌خۆیی ساڵی ١٩٥٦، وه ئه‌وه‌ی وویستیان کردیان، ئێستاش که‌نیسه به هه‌موو هه‌وڵێکی ئه‌یه‌ویت که له ده‌سه‌ڵاتی ئیسلامی بدات له سوداندا، چونکه باوه‌ڕی وایه که به‌رامبه‌ر شه‌پۆلی ته‌نسیری وه‌ستاوه. ئه‌ی نه‌خشه‌ی که‌نیسه چی بوو بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ی که خستبوونییه ژێر پۆلێنی پێشکه‌وتووی وڵاته‌کان له‌و کۆنگره‌یه‌دا که له ساڵی ١٩٨١ به‌سترا بوو؟ له‌و وڵاتانه عێراق و میسر و پاکستان، ڕۆژئاوا به ئیعازی که‌نیسه خستیه ژێر ووردبینه‌وه تاکو بتوانێت حوکمیان به‌سه‌ردا بدات، ئه‌وه‌ش له ڕێگه‌ی دروست کردنی گرفت و کێشه‌ی ناوخۆیی له لایه‌ک و خوڵقانی ناکۆکی و شه‌ڕ و بێ متمانه‌یی له‌گه‌ڵ دراوسێکانیان له لایه‌کی تره‌وه، مه‌به‌سته‌که‌ش وه‌ستان و په‌ککه‌وتنی پێشکه‌وتن و گه‌شه سه‌ندنی زانستی و ته‌کنه‌لۆجی ئه‌و وڵاتانه بوو ئه‌ویش له‌به‌ر خزمه‌تی قه‌واره‌ی زایۆنی، به‌تایبه‌ت عێراق که‌سه‌رانی داگیرکه‌ری کۆنی عێراق به‌ریتانیا هاتن بۆ لای صدام و به‌پێی ئه‌و نه‌خشه کۆنانه‌ی که هی سه‌رده‌می داگیرکردنیان لایان مابۆوه، توانیان صدام قه‌ناعه‌ت پێ بکه‌ن که کوه‌یت به‌شێکه له عێراق و پارێزگایه‌کی عێراقی بووه له کۆندا، هه‌ڵیان نا تا له‌سه‌ر داگیرکردنی کوه‌یت سوور بێت، ئه‌مه‌ریکاش ده‌ورێکی زۆر گه‌وره‌ی هه‌بوو له هه‌ڵنانی صدامدا بۆ داگیرکردنی کوه‌یت، ئیتر دوای صدام به‌و شێوه‌یه‌ی کرد که ئه‌مه‌ریکا ویستی، ئه‌مه‌ریکاس ڕێگه‌ی بۆ خۆش بوو بکه‌وێته جی‌به‌جێ کردنی چه‌نده‌ها سیناریۆ که ئێستا له‌به‌ر چاومانه و هه‌ندێکیان ده‌بینین. چ ده‌ورێکت پێ سپێردرا بوو که پێی هه‌ڵبستیت، و ئه‌و لایه‌نانه چی بوون که کارت له‌گه‌ڵ ده‌کردن؟ ڕاسپێری کۆنگره‌که ئه‌وه بوو که پێویسته علمانییهکان به‌کار بهینین بۆ که‌م بوونه‌وه‌و به‌ربه‌ست کردنی ئیسلامیه‌کان له جیهانی ئیسلامیدا، ئه‌ویس له ڕێگه پالپشت کردن و یارمه‌تیدانی کۆمه‌ڵه علمانییهکان، و فشار خستنه سه‌ر وڵاته ئیسلامیه‌کان که سه‌رانی بزوتنه‌وه ئیسلامیکان له گرتووخانه‌کان توند بکه‌ن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر پێویستیش بکات سه‌رانیان له‌ناو به‌رن و تصفیه‌یان بکه‌ن. جا له‌م بواره‌دا ده‌وری من کورت کرابوه‌وه له‌وه‌ی واسیته‌‌بم له نێوان که‌نیسه‌ی ڕۆژئاواو ڕۆژهه‌ڵاتدا تاکو بتوانین یارمه‌تی علمانیه‌کان بده‌ین دژی ئیسلام، هه‌ستام به‌گه‌یاندنی بڕی ١.٨ ملیۆن دۆلار له که‌نیسه‌ی هۆڵه‌ندیه‌وه له شاری ئه‌مستردام بۆ که‌نیسه‌ی میسری تاکو به‌سه‌ر سه‌رانی علمانی میسردا بیبه‌خشن بۆ ئه‌وه‌ی که ئیسلامیه‌کان بگرن و ئه‌گه‌ر پێویستیشی کرد تصفیه‌ی لاشه‌یان بکه‌ن، به تایبه‌ت به‌رامبه‌ر کۆمه‌ڵی (الاخوان المسلمون) ئه‌م پاره‌یه‌ش له نیوان ساڵه‌کانی (١٩٩٦-١٩٩٨)ته‌سلیم کردووه، ئینجا یه‌ک له‌دوای یه‌ک ڕاپۆڕته‌کانمان پێ ئه‌گه‌یشت،وه ئه‌م کۆمه‌ڵانه‌ش که ئه‌م کارانه‌یان ئه‌نجام ئه‌دا هیچ کامیان به‌وی تریانیان نه‌ده‌زانی. کێ بوون ئه‌و که‌س و لایه‌نانه‌ی که له‌و کۆنگره‌یه‌دا به‌شدار بوون؟ نوینه‌رانی کهنیسهکانی وڵاته عه‌ره‌بی و ئیسلامیه‌کان و وڵاته ڕۆژئاواییه‌کان، ته‌وه‌ره‌ی کاری کۆنگره‌که‌ش بریتی بوو: له‌وه‌ی که چۆن که‌نیسه بتوانیت زاڵ بێت به‌سه‌ر وڵاته عه‌ره‌بی و ئیسلامییهکاندا و کاریان تیدا بکات، یان له ژێر په‌رده‌ی یارمه‌تیدانی مرۆیی، یان ئه‌گه‌ر له‌و ڕێگه‌یه‌وه به‌روبوومی نه‌بوو له‌ڕێی فشار خستنه سه‌ر حکومه‌ته‌کان وه‌ک باسم کرد. ئایا وانابینیت ئه‌م قسانه‌ی ده‌یکه‌یت ژیانت بخه‌نه مه‌ترسی‌یه‌وه؟ به‌ڵێ هه‌ست به‌وه ده‌که‌م و ده‌زانم، به‌ڵام ویستم که چه‌ند نهێنیه‌کی که‌نیسه که له دوو توێی لاپه‌ڕه شاراوه‌کانی خۆیاندایه دژی ئیسلام ئاشکرایان بکه‌م، به‌تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی که بوومه موسڵمان هیچ له مردن ناترسم به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر به‌رگری بێت له‌م ئاینه پیرۆزه. کام وڵاتی عه‌ره‌بی و ئیسلامی ڕێکخراو و بانگه‌وازی به‌گاورکردنی تێدایه؟ زۆربه‌ی وڵاته عه‌ره‌بی و ئیسلامییهکان شه‌پۆلی به‌هێزی به گاورکردن گرتوویه‌تییه‌وه، بۆ هه‌ر وڵاتێک به‌رنامه‌ی تایبه‌تیان هه‌یه، ڕۆژئاوا ده‌توانێت چه‌ند که‌نیسه‌ی بوێت له‌و وڵاتانه‌دا دروستی بکات، ئه‌ویش به چه‌نده‌ها شێواز و هۆکاری جیا جیا. له چوار چێوه‌ی ئه‌وه‌ی که ناو ئه‌برێت به ئیرهابی نێوده‌وڵه‌تی دیاره که‌وا نه‌خشه‌یه‌ک هه‌یه بۆ لێدانی کاره خێرخوازیه ئیسلامییهکان، سیناریۆی ئه‌م نه‌خشه‌یه ده‌بینیتت؟ - په‌ره‌سه‌ندن و زیاد بوونی کاره خێرخوازیه ئیسلامیه‌کان که‌نیسه‌ی بیزار و بێتاقه‌ت کرد بوو، له به‌رئه‌وه هه‌ڵساوون به ئه‌نجامدانی چه‌ند به‌رنامه‌یه‌ک بۆ نه‌مانی کاری خیرخوازی ئیسلامی له‌وانه: - ته‌وجیهی وڵاته ئیسلامیه‌کان و ئاگادار کردنه‌وه‌یان به نه‌هێشتن و بنبڕکردنی کاره خێرخوازیه ئیسلامییهکان. - کارکردن به هه‌موو شیوه‌یه‌ک بۆ ڕاوه‌ستان و په‌کخستنی ڕێکخراوه ئیسلامیه‌کان، تاوه‌کو گۆڕه‌پانه‌که چۆڵ بیت بۆ ڕێکخراوه که‌نه‌سیه‌کان و بتوانن به ئاره‌زووی خۆیان هه‌رچی ئه‌یانه‌وێت بیکه‌ن. - په‌ره‌پێدان و گه‌شه پیکردنی ڕێکخراوه ڕۆژئاواییه‌کان که له ژێر په‌رده‌ی ڕێکخراوه مرۆییهکاندا کار ده‌که‌ن، تاکو هه‌ڵسن به کاری سیخۆڕی و هه‌واڵنێری و کۆکردنه‌وه‌ی زانیاری له‌سه‌ر ئه‌و وڵاتانه‌ی که کاریان تێدا ئه‌که‌ن. ئه‌گه‌ر که‌نیسه سه‌رنه‌که‌وت له‌وه‌دا و فه‌شه‌لی هینا، ئه‌وه هه‌ندیک له شوێن که‌وتوو ئه‌ڵقه له گوێکانی خۆی به‌کار دێنێت له دروست کردن و هه‌ڵگیرساندنی فیتنه و ئاژاوههی ئه‌هلی و ناوخۆیی، تاکو ئاسایش و هێمنی تێک بچێت و ببیته هۆی ده‌ست تیوه‌ردانی وڵاته ڕۆژئاواییه‌کان. به‌بۆچوونی تۆ .. هۆی چیه ئه‌م هه‌موو هێرشه ده‌کرێته سه‌ر ڕێکخراوه خێرخوازه ئیسلامیه‌کان و ئه‌م هێرشانه له‌که‌یه‌وه ده‌ستی پێکردووه؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی ئیسلام به‌م شێوه خێرایه ئه‌مه‌ریکاو ئه‌وروپای تووشی مه‌ترسی کردووه، که‌نیسه به‌هه‌موو توانایه‌کییه‌وه هه‌وڵ ده‌دات بۆ به‌رگریکردن و قه‌ده‌غه کردنی ڕێکخراوه ئیسلامیه‌کان له کاره‌کانیانداو ووشک کردنی سه‌رچاوه‌کانیان، ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌ته‌واویش په‌کی نه‌خرا ئه‌وا سنووردارکردنی کاره‌کانی، و ئه‌م نه‌خشه کێشان و هه‌وڵانه ئه‌وه بۆ ماوه‌ی ٢٠ ساڵه ده‌ستیان پی کردووه و ئێستا له قۆناغی کۆتاییدان و ئه‌یانه‌وێت هه‌رچی ڕێکخراوه خێرخوازیه ئیسلامییهکان هه‌یه هه‌مووی دابخه‌ن، چونکه ئه‌م ڕێکخراوانه ده‌ورێکی گه‌وره و به‌رچاویان هه‌یه له بڵاوکردنه‌وه‌ی ئیسلام و دابینکردنی پێویستی موسڵمانان، بۆیه له‌کاتێکدا ده‌بینین ئێستا ڕێکخراوه کهنهسییهکان له شوێنه لێقه‌وماو و بێ ده‌ره‌تانه‌کاندا کار ده‌که‌ن، ووڵاته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا شمشێریان له‌سه‌ر ووڵاته عه‌ره‌بی و ئیسلامییهکان به‌رز کردۆته‌وه بۆ قه‌ده‌غه کردن و که‌نار کردنی هه‌موو ڕێکخراوه ئیسلامییه خێرخوازی‌یه‌کان تاکو نه‌توانن په‌یامی خۆیان بگه‌یه‌نن و خزمه‌تی موسڵمانان بکه‌ن، ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌وه‌یه که به‌ر به‌ڕه‌ڵا بکرێت بۆ ڕێکخراوه کهنهسییهکان به ئاره‌زووی خۆیان بێ مونافیس کار بکه‌ن. چ په‌یامێکت هه‌یه که پێت خۆش بێت بیگه‌یه‌نیت به موسڵمان؟ به برا موسڵمانه‌کانم ده‌ڵێم: خوای گه‌وره نیعمه‌ت و به‌خته‌وه‌ری ڕشتووه به‌سه‌رتاندا به‌م ئیسلامه، دوور مه‌که‌ونه‌وه لێی و که‌مته‌رخه‌می تێدا مه‌که‌ن، چونکه به ڕاستی ڕۆژئاوای مه‌سیحی هه‌موو مه‌به‌ستێکی له‌ناوبردن و پووکانه‌وه‌ی ئیسلامه، ئه‌م ئیسلامه‌ش گه‌وره‌ترین ده‌ستمایه و سه‌روه‌تی ئێمه‌یه، ئه‌گه‌ر ئیسلامتان له ژیانی خۆتاندا جێبه‌جی کرد، ئه‌وه به‌هێز ده‌بن و ڕۆژئاوا لێتان ده‌ترسێت. ته‌نها ئه‌وه‌ی که له‌سه‌رتانه ئه‌وه‌یه که گرنگی بده‌ن به زانست و زانیاری تا بتوانن بنه‌مایه‌کی پته‌و و به‌هێز دروست بکه‌ن و بتوانن به شێوه‌یه‌کی ماددی و مه‌عنه‌وی به‌ره‌نگاری ئه‌و هه‌موو هێرشه ببنه‌وه که ڕووبه‌ڕووی خۆتان و ئایینه‌که‌تان ده‌بێته‌وه و به بیروڕای من ئه‌گه‌ر موسڵمانان له ١٠% له ئایینه‌که‌یان جێبهجێ بکه‌ن، ئه‌وه زاڵ ده‌بن به‌سه‌ر ڕۆژئاوادا و زۆربه‌ی گرفته‌کانیان چاره‌سه‌ر ده‌کرد. ده‌ی چۆن ده‌بێت ئه‌گه‌ر هه‌موو ئیسلام جێبهجێ بکه‌ن؟! ......................................................................................................... سه‌رچاوه: به‌ره‌و ئیسلام ئازادیی``.