ئایە مێژوی طاعون لە ئیسلامدا لە کەیەوە بوەو شاری مەکەو مدینەی گرتۆتەوە؟ بسم الله الرحمن الرحيم ئەگەر تەماشای کتێبەکانی مێژوو بکەین ئەبینین زانایان زۆر بە وردی باسی ئەو تاعونانەیان کردوە کە بونەتە هۆی لە ناو بردنی خەڵکێکی زۆر، لەو کتێبانەی کە من بینیومەو بە وردی باسی دەکەن ئەمانەن( تاریخ ابن عساکر. التأريخ والمغازي: الواقیدی. المعارف: ابن قتیبە. تاریخ الاسلام: الذهبي. الطواعين في الاسلام: إبن أبی الدنیا. انساب الاشراف: البلاذري. بذل الماعون في أخبار الطاعون: ابن حجر العسقلاني)٠ ئەو زانا بەڕیزانەی کە ناوم هێناون باسی چەندین طاعونیان کردوە کە ڕوی داوە، بەڵام من لێرەدا بە کورتی باسی پێنچ طاعون ئەکەم کە زۆربەی مێژو نوسان باسیان لێوە کردوە، وە ئیمامی نەوەوی لە شەرحی سەحیحی موسلمدا (١٠٦/١) هێناویتی: ١- طاعون شێرویەی کوڕی کیسرا: ئەم طاعونه لە شاری مەدائینی عیراق کە ئەوکات پایتەخەتی پاشای فارس بوو، ئێستە پێی ئەوترێ (سلمان بک) ڕویداوە، لەسەر دەمی پێغەمبەردا(صلى الله عليه وسلم) لە ساڵی شەشی کۆچی بوو، ئەمەش بە یەکەم طاعون ئەژمێردرێ لە ئیسلامدا لە دوای هاتنی وەحی. ٢- طاعون عمواس: لە شام بوە نزیکی شاری قودس، لەسەر دەمی ئیمامی عومەردا لە ساڵی هەژدەی کۆچی بوو، کە نزیکەی بیست و پێنج هەزار کەسی کوشتوە لە هاوەڵان و جگە لەوانیش، لەو هاوەڵە ناودارانەی کە شەهید بوون بەم دەردە( ابو عبيده، بلال بن رباح، الفضل بن العباس بن عبدالمطلب، معاذ بن جبل و خێزانی و کوڕەکەی، شرحبيل، يزيد بن أبي سفيان)٠ ۳- طاعون الجارف: لە سەردەمی دەستەڵاتی عبداللەی کوڕی زوبیردا ڕویدا، ساڵی شەست و نۆی کۆچی، لە شاری بەسرەی عێراق بوو، مێژونوسان ئەڵێت لە سێ ڕۆژدا هەموو ڕۆژێک حەفتا هەزار کەس دەمردن، کارەساتێک ڕویدا دڕندەکان ئەهاتنە ناو شارەوە لاشەی مردویان ئەخواردو کەس نەبوو ڕێگەیان لێ بگرێت، کەسێک نەبوو مردوو بنێژێت لە شاردا!، ئەمیری بەسرە بە نەخۆشیەکە ئەمرێت تەنها چوار کەس ئامادەی ناشتنی ئەبن! وەلەم طاعونه دا (٨٣) کوڕو کوڕەزای ئەنەسی کوڕی مالک وەفاتیان کرد. وە عبدالرحمانی کوڕی ئەبی بکرە(٤٠) نەوەی وەفاتی کرد، زانای ناوداری زانستی نەحوو(أبو الأسود الدؤلي)بەو هۆیەوە وەفاتی کرد. ٤- طاعون الفتيات: واتە تاعونی کچەعازەبەکان چونکە لەوانەوە دەستی پێکردو زۆری لەوان لە ناو برد، ئەمیش هەر لە وڵاتی عیراق بوو، لە شارەکانی بەسرەو واست و کوفەو بەشێکی شامیشی گرتەوە، کە ساڵی هەشتاو شەشی کۆچی ڕوویدا. ٥- طاعون مسلم بن قتيبة: ئەم تاعونە بەناوی موسلمەوە بوو چونکە یەکەم کەس بوو پێی شەهید بوو، ساڵی(١٣١)کۆچی، لە مانگی ڕەجەب دەستی پێکردو لە ڕەمەزان قورستر بوو پاشان لە شەوالدا کەم بویەوە، ڕۆژی وابوە هەزار کەس وەفاتی کردوە بەو هۆیەوە٠ ئایە ئەچیتە مەکەو مەدینەوە؟ دەقی فەرموودەمان هەیە لە سەحیحی بوخاری و موسلمدا و مێژوش سەلماندویەتی کە طاعون ناچێتە شاری مەدینەوە، بەڵام ئەگونجێ نەخۆشیەکی هاوشیوەی ئەو شارە بگریتەوە، بەڵام شاری مەکەی پیرۆز لەگەڵ ئەوەی ئیمامی ابن حجر ئەفەرموێت لە ئەبوو هورەیرە فەرمودەمان هەیە باسی شاری مەکەش دەکات کە طاعوني تێناچێت، هەندێ لە زانایانی تریش بۆچونیان وایە بە قیاس لەسەر شاری مەدینە ناچێتە ناوی، بەڵام هەندێکی تری زانایان پێیان وایە شاری مەکە طاعوني تێدەچێت، لە ڕاستیشدا لە ساڵی(٧٤٩)ی کۆچی و جاری تریش تێی چوە. بەڵام ئیمامی نەوەی رەدی ئەکاتەوە ئەو جارانەش طاعون بوبێت بەڵکو نەخۆشی تر بوە هاو شیوەی طاعون. د. شاخوان سيامنصوري