الحمد لله/

سەرەتا هۆكاری وەڵامدانەوەم بۆ ئەم پرسیارە لەبەر ئەوەیە كە زەواجی مسیار لە وڵاتی خۆیشماندا پەیدا بووە و كەسانێك هەیە لە ئاستی مامۆستای ئایینی و خەلكی تر بە كارێكی باشی دەزانن و هانی ئەنجامدانی دەدەن و ئاسانكاری بۆ دەكەن، بۆیە بە پێویستم زانی حوكمی شەرعی و ئاسەوارەكانی بخەمە ڕوو.

1- زەواجی مسیار لە كتێبەكانی فیقهدا بەر لە ئەم سەردەمەی خۆمان بەم ناوە باسی نەهاتووە، بەڵام پێناسەكەی بە هەندێ ناوی تری جیاواز هاتووە و حوكمیشی باسكراوە، سەرەتا با بزانین بە دیاریكراوی مەبەست لە ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە چیە؟
زەواجی مسیار، یان مصیاف، یان زەواجی سیاحی، یان زەواجی (النهاریات) بەواتای هاوسەرگیری ڕۆژانە، بریتییە لەوەی كە: پیاوێك هاوسەرگیری لەگەڵ ژنێك دەكات و مەرجی لەگەڵ دەكات كە پەیوەندی هاوسەرگیرییان بە ڕۆژ پێكەوە دەبێت و بەشەوان لە لای نامێنێتەوە، بەڵكو لەلای ژنی یەكەمی دەمێنێتەوە، بە كورتی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە شاردنەوە و ئاشكرانەكردنی مەبەستە لەلای پیاوەكە و ئەگەر ئیعلانیش بكرێت لە بازنەیەكی سنوورداری خزم و هاوڕێی زۆر كەم دا دەبێت و زۆر جار ئافرەتیش لەم جۆرە هاوسەرگیرییەدا لە مافەكانی خۆی وەكو مافی نەفەقە و مانەوەی شەو و دابین كردنی شوێنی نیشتەجێبوون خۆش دەبێت و تەنازولی لێ دەكات.

2- زەواجی مسیار بەم شێوەی كە ئێستا هەیە بە پێی قسەی توێژەرێك یەكەم جار لە وڵاتی سعودیە سەری هەڵداوە و دواتر لە وڵاتانی تر تەشەنەی كردووە و بە زۆریش ئەو ئافرەتانە پێی ڕازی دەبن كە هەلی شووكردنیان لە كاتی خۆیدا لە دەستچووە، یان لە مێردەكانیان جیا بوونەتەوە یان یان مێردەكانیان مردوون، یان لەبەر هەل و مەرجێكی تایبەت بەو جۆرە زەواجە ڕازی دەبن.

3- لە هۆكارەكانی درووست بوونی ئەم جۆرە هاوسەرگیریەش، گەورەیی تەمەنی كچ كە پێی دەوترێت قەیرەیی و حاڵەتەكانی جیابوونەوەو بێوەژنی، هەروەها هەندێ ژنیش هەیە بەهۆی ئەوەی مناڵیان هەیە و دەیانەوێت پەروەردەیان بكەن و هاوكات پێویستییان بە پیاوێك دەبێت مەبەستی چاودێری و پاراستنیان ئەم جۆرە زەواجە گونجاوە بۆیان، جگە لەو هۆكارانەش مەسەلەی گرانی مەسرەف و تێچووی ژنهێنان و بە نامۆ تەماشاكردنی كۆمەڵگا بۆ كەسێك كە ژنی دووەم وسێیەم بهێنیت و هۆكاری تریشی لە پشتەوە هەیە..

4- شەرعناسە كۆنەكان وا دیارە باسی حوكمی زەواجی (مسیار) یان لە ژێر ناوی زەواجی نەهاریات دا كردووە، چونكە پیاو لە گرێبەستی هاوسەرگیریدا ئەوە بە مەرج دەگرێت كە بەڕۆژ بچێتە لای هاوسەرەكەی نەك بە شەو، بۆ ئەوەی بەشەو لای هاوسەری یەكەمی بێت و پێی نەزانێت، بە گشتی ئەم هاوسەرگیرییە هاوسەرگیرییەكە بەڕواڵەت مەرجە شەرعییەكانی لە خۆ گرتووە، بۆیە سەرەڕای ئەوەی زۆرێك لە زانایانی ئەم سەردەمە مسیاریان بە زەواجێكی شەرعی زانیوە لەبەر هەبوونی مەرجەكانی هاوسەرگیری، بەڵام هاوكات حەزیان لی نەكردوە و بە مەكروهیان زانیوە.

5- ئەم زەواجە بەوە لە جۆرەكانی تر لە هاوسەرگیری جیا دەبێتەوە، كە ئافرەتەكە دەست لە هەندێ لە مافەكانی خۆی هەڵدەگرێت كە شەرع پێی داوە و تەنازولی لێ دەكات، بۆ نموونە داوای نەفەقەو خەرجی و خانوو، هەروەها داوای مانەوەی شەو لە مێردەكەی ناكات لەلای، زۆربەی جاریش پیاوێك ئەم زەواجە دەكات كە خۆی هاوسەرێكی تر یان زیاتری هەبێت.

6- لە ڕاستیدا ئەم زەواجە لە بنچینەدا زەواجیكی تەواوە و مەرجەكانی شەرعی لە خۆگرتووە، وەكو ڕازی بوونی هەردوولاو هەبوونی شایەت و وەلی ئەمر و مارەیی و مەرجەكانی تر، ئەوەی تێدایە هاوسەرگیرییەكە بە نهینی دەمێنێتەوە و ئافرەتەكە ڕازی دەبێت بە یەكسانی لەگەڵ هاوسەری یەكەمی مێردەكەی مامەلەی لەگەڵدا نەكرێت، بە تایبەت لەمەسەلەی مانەوەی شەو.

7- ئەوەی كە باسمان كرد شێوازی زۆرینەی ئەو جۆرە زەواجەیە، بەڵام مەرجیش نییە لە هەموو حاڵەتەكاندا لەلایەن ئافرەتەكەوە تەنازولی تێدا هەبێت لە مافەكانی وەكو نەفەقە و مارەیی شاییستە و حالەتەكان بە پێی هەل و مەرجەكان جیاوازییان لە نێواندا هەیە.

8- لە ڕاستیدا وازهێنانی ئافرەت لەو مافانەی خۆی وەكو خەرجی و مانەوەی مێردەكەی بەشەو لەلای ئەوە پرسێكە بۆ خری دەگەڕێتەوە و مافی خۆیەتی و ئاساییە واز لەو مافانە بهێنێت، بەڵگەش لەسەر ئەوە دایكی ئیمانداران " سودة بنت زمعة " رضي الله عنها وازی لەشەوەكەی خۆی هێنا بۆ دایكی ئیمانداران عائشة رضي الله عنها و پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ئەوەی قبوڵ كرد، بەڵام ئەگەر ئەو تەنازولانە بكرێتە مەرج و لە گرێبەستی هاوسەرگیرییەكەدا بنووسرێن هیچ ئیعتیبارێكیان نییە و ئافرەتەكە مەجبور نییە پابەندی بێت، چونكە مەرجیكی ناشەرعییە هەر بۆیە ئافرەت ناچار نابێت دوایی پێوەی پابەند بیت، چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (ما بالُ أقوامٍ يشترطون شروطًا ليست في كتابِ اللهِ ؟ من اشترطَ َشرطًا ليس في كتابِ اللهِ فهو باطلٌ ، وإن كانَ مائةَ شرطٍ ، كتابُ اللهِ أحقُ وشرطُ اللهِ أوثقُ).

9- ئەهلی عیلم فەرموویانە زەواجی شەرعی پێویستە پێنج مەرجی تێدا بێت:
یەكەم/ دیاریكردنی هاوسەرەكان: پێویستە بەدیاریكراوی و بەناو ناو ببرێن كێ هاوسەرگیری لەگەڵ كێدا دەكات.
دووەم/ ڕازی بوونی هەردوو هاوسەرەكە بەو هاوسەرگیرییە.
سێیەم/ ئامادەبوون یان ڕازی بوونی باوكی كچەكە یان سەرپەرشتیارەكەی چونكە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: "لا نكاح إلا بولي" هەورەها فەرموویەتی: "أيما امرأة نكحت بغير إذن وليها فنكاحها باطل. فنكاحها باطل. فنكاحها باطل"
چوارەم/ هەبوونی شایەت: وەكو لە فەرموودەدا هاتووە: "لا نكاح إلا بولي وشاهدي عدل".
پێنجەم/ نەبوونی ڕێگر (موانع): بۆ نموونە ئایینیان جیاواز بێت، یان مارەیان لەیەكتر نەیەت، یان شیریان پێكەوە خواردبێت.
كە ئەم مەرجانەش لەهەر زەواجێكدا بوونی هەبوو بە زەواجی مسیاریشەوە وەكو لایەنی شەرعی شەرعییە و زەواجەكە دادەمەزرێت، بەڵام:

10- زانایان و دانایان و ئەوانەی ئەزموونی دونیایان هەیە، ئامۆژگاری كەس ناكەن بەو شێوە هاوسەرگیری بكات، چونكە بەهۆی نهێنیی بوونەكەی ئامانجەكانی ئیسلامی لە هاوسەرگیریدا تێا درووست نابێت، مەگەر پێویستییەكی ڕاستەقینە و قایلكەر هەبێت ئەگینا وا دەرناكەوێت كە پەنابردن بۆ ئەو جۆرە زەواجە كارێكی باش یان جوان بێت، بەڵام ئیتر لەو لاشەوە بنەمایەكی ترمان هەیە كە پێی دەوترێت للضرورات أحكام، بۆیە ناتوانرێت دەرگای ئەو جۆرە زەواجە بەتەواوی دابخرێت لەبەر ئەو زەرورەتەی كە باسمان و لەوانەیە بۆ پیاو و بۆ ژن پێشبێت، ئەگەرنا، ئەو زەواجە بەرژەوەندییەكانی زەواجی شەرعی لێ چاوەڕوان ناكرێت، بەڵكو زۆربەی حاڵەتەكان وەكو ئەوە دیتە پێش چاو كە تێركردنی شەهوەت و ئارەزوویەكی كەسەكان بێت و هیچی تر، چونكە پیاو بە شێوەیەكی گشتی توانای پەروەردە كردنی مناڵەكانی نابێت یان پابەندی نابێت بە پێی ڕێككەوتنەكە، بگرە توانا و دەسەڵاتی بەسەر هاوسەرەكەشیدا نییە و ناتوانێت ئاراستەی بكات، بۆیە ئەوەی كە پێی دەوترێت (مقاصد الشرع) لەو زەواجەدا ئەستەمە درووست بێت، هەروەها لەڕووی كۆمەڵایەتیشەوە لەناو خەڵك و دراوسێ و خزم و هاوڕێدا پشتگیری ناكرێت و هەردوو هاوسەرەكە تووشی سەرزەنشت و ئیحراجی زۆر دەبنەوە ومناڵەكانی ژنی یەكەمیش بەهۆی ئەو هاوسەرگیرییە نامۆیەی باوكیانەوە ڕەنگە تووشی شەرمەزاری ببن لەبەردەم خەڵكیدا و ئەوەش كاریگەری خراپ لەسەر دەروونیان درووست دەكات.

11- زۆربەی زانا هاوچەرخەكان كە ڕێگەیان داوە ئەم زەواجە بكرێت، لەبەر ئەوەیە كە مەرجەكانی زەواجی سەحیحیان تێدا بەدی كردووە، ئەوانەش كە بە مەكروهیان زانیوە یان هەندێكیان كە هەر بە حەرامیان زانیوە، تەماشای ئاسەوار و كاریگەرییە خراپەكانیان كردووە، لەوانە:
* ئەم زەواجە سەرەڕای هەبوونی مەرجە شەرعییەكان، بەڵام مەبەستەكانی شەرعی تێدا جێبەجێ نابێت، نە سەقامگیری و نە سوكنایی و نە هەستكردن بە هەبوونی خاڵی هاوبەشی زۆر و نە خۆشەویستی ڕاستەقینە و نە بەزەیی و پەروەردە كردنی مناڵ..ئەوانە بوونیان لە زۆربەی حاڵەتەكاندا نییە.
* هەروەها هەبوونی جۆرێك لە ستەم ونادادگەری لەسەر ئافرەتەكە كە بە بێ خەرجی و دابین كردنی خانوو و مانەوەی شەو ڕازی دەبێت، كە بێگومان لە ناچاری بەو ناداگەرییە ڕازی دەبێت نەك خۆی حەز بەوە بكات.
* قوامة و توانای پیاو لەسەر ئاراستەكردن و پەروەردەكردن و بەڕێوەبردنی ماڵ بە شێوەیەكی ڕاست و درووست بوونی نییە لەم زەواجە، ماوەی جارێك سەر لە هاوسەرەكەی دەدات و لەرووەیەكەوە وەكو ئەو هاوڕێتییەیە وایە كە لە نێوان ژنان و پیاواندا لە ڕۆژئاوا درووست دەبێت .
* ئەم زەواجە زۆرجار بەكارهێنانی ژنە وەكو ئامرازێك بۆ تێركردنی ئارەزووی پیاو و هیچی تر، تەنانەت پیاوەكە لە ڕووی جۆرەكانی لێپرسراوێتییەوە هیچی ناكەوێتە سەر ومەسەلەكە زیاتر تێركردنی هەندێ حەزە بۆ هەردوولا.
* وەكو پێشتریش باسمان كرد ئەو مەرجانەی كە دەسەپێتە سەر ئافرەت مەرجی بەتاڵ و ناشەرعین، بۆیە لە كاتێكدا كە هەندێ لە ئەهلی عیلم گرێبەستەكە بەڕاست دەزانن، لە هەمان كاتدا مەرجەكان بە بەتاڵ دەزان، لەولاشەوە هەندێ زانای تر هەن لەبەر هەمان ئەو مەرجە ناشەرعییانە وتوویانە گرێبەستەكەش ناشەرعی و بەتاڵە.
* ئەم زەواجە لەڕاستیدا ڕێگەو هۆكارێكە بۆ بڵاوبوونەوەی خراپەو فەساد لە كۆمەڵگادا، بۆیە ئەوانەی كە نكۆڵی لەم زەواجە دەكەن دەڵێن: زەواجی مسیار زۆر لە زیناوە دوور نییە، ئاسانكاری لەڕادەبەدەر لە گرێبەستەكەدا دەكرێت و مێرد بەرپرسیارێتییەكی وای ناكەوێتە سەر و بە ئاسانی لە هاوسەرەكەی ئەتوانێت جیا بیتەوە و زۆربەی حاڵەتەكانیش لە نهینیدا دەبێت، بەم شێوەش ئەم زەواجە دەبێتە یارییەك بەدەست ئەوانەی هیچ خەمێكیان نییە جگە لە ئارەزوو و حەزەكانی خۆیان نەبێت، بە فیعلیش وای لێهاتووە و تەنانەت نووسینگەی تایبەتی خۆی هەیە و بووەتە جۆرێك لە نیكاحی موتعە.

12- بە كورتی زانایانی ئەم سەردەمە ئەگەرچی زۆرێكیان زەواجی مسیار یان بە سەحیح داناوە لە ڕووی گرێبەستی هاوسەرگیرییەكە لەبەر هەبوونی مەرجەكان، بەڵام هاوكات بە هۆی درووست نەبوونی مەبەستەكانی شەرع لە هاوسەرگیری و ناچاربوونی ئافرەت لە تەنازول كردن لە مافەكانی خۆی ئەو زەواجەیان بە مەكروهـ زانیوە و مەترسی ئەوەیان هەیە كە ببێتە بەهانەیەك بۆ بڵاوبوونەی خراپە و فاحیشە لە ناوكۆمەڵگادا، لە هەمان كاتدا كۆمەڵێك شەرعناسی تر ئەم زەواجەیان بە حەرام زانیوەو ڕێگەیان نەداوە بكرێت و هەندیكیش وەستاون و نەیانتوانیوە ڕایەكی یەكلاكەرەوە بدەن لەسەر ئەم پرسە.

قسەی كۆتاییش ئەوەیە سەرەڕای ئەوەی زۆرێك لە زانایانی ئەم سەردەمە زەواجەكەیان لەبەر هەبوونی مەرجەكان بە درووست زانیوە، بەڵام موسوڵمان هەرگیز پەنا نەبات بۆ ئەم جۆرە زەواجە باشترە و ئەگەر ئەیەویت زەواجی دووەم و سێیەم بكات، پێویستە مەرجەكانی تێدا هەبێت وپیاوانە و موسوڵمانانە ئەو كارە بكات و ئەوە مافێكی دەستەبەكراوی خۆیەتی لەشەرعدا و قورئان و سونەتدا بە ڕوونی بێ هیچ گومان و كێشەیەك ڕێگەیان پیداوە، بەوەش بێ نیاز دەبێت كە پەنا بۆ ئاوها زەواجێك ببات كە بەداخەوە خاڵی هاوبەشی لەگەڵ زەواجی موتعە و گێڵ فرێندی ڕۆژئاوادا هەیە، بەڵام وەكو پێشتریش ئاماژەم پێكرد ئەم پێناسە و حوكمەی هاوسەرگیری مسیار بە ڕەهایی گشتگیر نییە و مەرج نییە لەسەر یەك بە یەكی ئەوانەی كە ئەم زەواجە دەكەن جێبەجێ بێت ...والله اعلم.

إحسان برهان الدین
23 رمضان 2010