ئایا ژن و مێرد دەستنوێژیان لە یەک دەشکێ.؟

ئایا دەستدان لە دەستی ئافرەت (ژن و مێرد) دەستنوێژ بەتاڵ ئەکاتەوە؟

لێرەدا مەبەستمان لەو ئافرەتانەیە کە لە ڕوی شەرعیەوە نامەحرەمی پیاون و دروستە بیانخوازێت جا گەر حەرامی کاتیش بێت وەک خوشکی خێزانی یاخود پوری خێزانی، یاخود خێزانێتی و پێکەوە ئەژین، بۆیە ئێمە لێرەدا وەڵامی ئەو پرسیارە ئەدەینەوە، جا گەر هاوسەری یەک بن یاخود هەر ئافرەتێکی تری نامەحرەمی بێت.
جا له‌ ئیسلامدا ئه‌و بابه‌ته‌ زۆر به‌رونی باس و خواسی لێوە كراوه‌، سەرەتا ئەبێ ئەوە بزانین زانایانی ئیسلام لە سەر دوو بابەت یەک دەنگن، یەکەم هەرکات دەستلێدان بوە هۆی دابەزینی هەر جۆرە ئاوێکی نێرو مێ ئەوە دەستنوێژ بەتاڵ بوەتەوە، دووەم هەر کات دەستلێدانەکە ڕاستەو خۆ نەبو وەک بونی دەستکێش لەوکاتەدا یاخود هەرشتێکی تری لەو جۆرەو ئاویش نەبینرا لە هیچیاندا، ئەوە دەستنوێژ بەتاڵ نابێتەوە.
جگە لەم دوو حاڵەتە هەرکات دەستلێدان دروست بوو لە نێوان نێرو مێ ئەو زانایان و شەرع زانان بۆچونیان جیاوازە لەسەر بەتاڵ بونەوەکەی، هۆکاری جیاوازیان لەم بابەتەدا تەنها وشەی(اللمس) کە لە قورئانی پیرۆزدا هاتوەو عەرەب هەندێ جار بۆ دەستلێدان بەکاریان هێناوەو هەندێ جاریش بۆ جووت بوون(الجماع). 

بەهۆی ئەو جیاواز بەکار هێنانەوە زانایانی ئیسلام و شەرع زانان چوار بۆچونیان هەیە لەم بابەتەدا:

یەکەم: دەستدان لە دەستی ئافرەت دەستنوێژ بەتاڵ ئەکاتەوە هەرچۆن بێت، بە نەزانی بێت یاخود بە زانین، بە ئارەزو بێت یان بێ ئارەزوو. 
ئەم بۆچونە مەزهەبی ئیمامی شافعی و ابن حزم و ڕیوایەتێکە لای حەنبەلیەکان و چەندین زانای تر لە هاوەڵان و تابعینیش ئەم بۆچونەیان هەبوە، لەوانە(عمر بن الخطاب، ابن عمر، ابن مسعود، زيد بن أسلم، مكحول، الشعبي، النخعي، عطاء بن السائب، الزهري، الاوزاعي). 
ئەو زانایانەی ئەم بۆچونەیان هەیە پشتیان بە چەند بەڵگەیەک بەستوە کە گرنگترینیان ئەمانەن:
1_ (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِن كُنتُم مَّرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا).
 واتە: ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه نزیکی نوێژ مه‌که‌ون له‌کاتێکدا ئێوه سه‌رخۆشن ـ ئه‌مه کاتێک بوو هێشتا عه‌ره‌ق و شه‌راب حه‌رام نه‌کرابوو ـ هه‌تا ئاسه‌واری سه‌رخۆشیی نامێنێت و ده‌زانن چی ده‌ڵێن (له نوێژه‌که‌دا) و به له‌شی بێ نوێژیشه‌وه نوێژ مه‌که‌ن مه‌گه‌ر ڕێبوار بن و له سه‌فه‌ردا بن، هه‌تا خۆتان ده‌شۆن، خۆ ئه‌گه‌ر نه‌خۆش بوون یان له سه‌فه‌ردا بوون یان له‌سه‌رئاو گه‌ڕانه‌وه‌، یان له‌گه‌ڵ ئافره‌تانی نامه‌حره‌م له یه‌ککه‌ون و ئاوتان ده‌ست نه‌ده‌که‌وت (بۆ خۆشتن و ده‌ست نوێژ گرتن) ئه‌وا ته‌یه‌موم بکه‌ن به‌خاکێکی پاک و (به‌و خاکه‌) ده‌ست بهێنن به‌سه‌ر ده‌م و چاوو ده‌ستاندا، بێگومان خوا هه‌میشه و به‌رده‌وام لێ خۆشبووه‌و گوزه‌شت و چاوپۆشی هه‌یه‌. 
ئەوەی جێگەی ڕاجیایە لای زانایان لەم ئایەتە پیرۆزە دەستەواژەی(أو لمستم النساء)، کە وشەی (المس) هەندێک ئەفەرموون دەستلێدانە و هەندێکی تر لە زانایان ئەفەرموون مەبەست لێی جووت بونە. 
2_ فەرموودەکەی مەعازی کوڕی جەبەلە کە ئەفەرموێ دانیشتبووم لە خزمەتم پێغەمبەردا  (جاء رجل فقال يا رسول الله ما تقول في رجل أصاب من امرأة لا تحل له فلم يدع شيئا يصيبة الرجل من امرأته إلا قد أصابه منها غير أنه لم يجامعها فقال له النبي صلى الله عليه وسلم توضأ وضوءا حسنا ثم قم فصل). واتە: پیاوێک هاتە خزمەت پێغەمبەر، وتی: چی دەڵێی دەربارەی پیاوێک هەموو کارێکی ژن و مێردی لەگەڵ خێزانەکەیدا کردوە جگە لە جووت بوون نەبێت؟ فەرمووی: دەستنوێژێکی جوان بگرەو پاشان نوێژەکەت بکە. ئەم فەرمودە ئیمامی احمدو حاکیم و تورمزی و دارەقوتنی ئەیگێڕنەوە، دارەقوتنی نە سەحیحی داناوە، بەلام تورمزی وجگە لەویش ئەفورموون لاوازە. 
3_ گێڕداوەتەوە لە ابن عمرەوە کە فەرموویوتی: قبلة الرجل امرأته وجسَّها بيده من الملامسة، فمن قبّل امرأته أو جسّها بيده فعليه الوضوء. واتە: هەرکەس ماچی خێزانی بکات یاخود دەستی بەری بکەوێ ئەوە(لمس)ی قورئانە، جا هەرکەس ماچی خێزانەکەی بکات یاخود دەستی لێ بدات ئەبێ دەستنوێژ بگرێتەوە. ئیمامی مالیک و عبدالرزاق وبەیهەقی و دارەقوتنی ئەیگێڕنەوە.
دووەم: دەستدان لە ئافرەت بە زانینەوە دەستنوێژ بەتاڵ ئەکاتەوە، بەڵام بە نەزانین بەتاڵی ناکاتەوە. 
ئەم بۆچونە مەزهەبی زاهیریەکانە.
سێهەم: دەستدان لە دەستی ئافرەت یان هەر ئەدامێکی تری گەر بە ئارەزوو(الشهوە) بوو ئەوە دەستنوێژ بەتاڵ ئەکاتەوە، بەڵام گەر بێ ئارەزوو بوو بەتاڵی ناکاتەوە. 
ئەم بۆچونە تێکڕای مالیکیەکان کاریان پێ کردوە و بۆچونی ئیمامی ئەحمەدیشە وەک هەردوو کوڕەکەی (ساڵح و عبداللە) لێی دەگێڕنەوە، وەهەریەک لە (علقمة و سفيان الثوري و النخعي و الليث و الشعبي و حماد و ربيعة الرأي)  بۆچونیان بەم شێوەیە.
چوارەم: بەهیچ جۆرێک دەستدان لەدەستی ئافرەت دەستنوێژ بەتاڵ ناکاتەوە، جا بە ئارەزوەوە بێت یاخود بێ ئارەزوو. 
ئەم قسەیە بۆچونی بەشێکی زۆرە لە هاوەڵان و تابیعین لەوانە( علي بن أبي طالب، ابن عباس، وطاوس بن كيسان، وعطاء بن أبي رباح، والحسن البصري، ومسروق، ومحمد بن الحسن، وابن تيمية) وەمەزهەبی ئیمامی ئەبوو حەنیفەشە. لە ئیمامی ئەحمەدیش بۆچونێکی وا ئەگێڕنەوە. 

خاوەنی ئەم بۆچونە چەند بەڵگەیەکیان بەدەستەوەیە بۆ سەلماندی بۆچونەکەیان، لەو بەڵگانە:
1_ فەرمودەی دایکی ئیماندارن عائیشە، کە ئەفەرموێت(أن النبي صلى الله عليه وسلم كان يقبِّل بعض نسائه ولا يتوضأ). واتە: پێغەمبەر ماچی هەندێ لە خێزانەکانی ئەکرد، پاشان نوێژی دەکردو دەستنوێژی نەدەگرتەوە. ئەم فەرمودە ئیمامی ئەحمەدو جگە لەوێش ئەیگێڕنەوە، بەڵام زانیان دوو بۆچونیان هەیە لەسەر بەهێزی و لاوازی فەرمودەکە، بەشێک لە زانایان پێیان وایە لاوازە، وەک( ئیمامی ئەحمەد، تورمزی، داقوتنی، بەیهەقی، نەوەوی). بەشێکی تر لە زانایان پێیان وایە هیچ کێشە لە فەرمودەکە نیە، وانە(ئەبوداود، زەیلەعی، ابن عبدالبر، أحمەد شاکر)، بەڵام ئەوەی من دیراسەی سەنەدە جیاوازەکانی فەرمودەکەم کردبێت فەرمودەکە لاواز نیە چونکە زیاد لە سەنەدێکی هەیەو یەکتر بەهێز دەکەن پێکەوە. 
2_ فەرمودەیەکی تری دایکمان عائیشە کە ئیمامی موسلیم ئەیگێڕێتەوە، ئەفەرموێت( شەوێک پێغەمبەرم لێ وون بوو لەسەر جێگەی خەوتن، دەستم بۆ گێڕاو دەستم بەر ژێر پێیەکانی کەوت، لەوکاتەدا ئەیفەرموو" اللهم إني أعوذ برضاك من سخطك وبمعافاتك من عقوبتك..).
 لێرەدا پێستی دایکمان عائیشە بەر پێستی پیرۆزی پێغەمبەر دەکەوێت و دەستنوێژیش ناگرێتەوە. 
3_ وەک لە سەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتوە، دایکمان عائیشە ئەفەرموێت(لە بەردەم پێغەمبەردا ئەخەوتم ئەویش نوێژی دەکردو منیش قاچەکانم لە ڕوی قیبلەوە بوو لە جێگەی سوژدەیدا، کاتێک ئەچوو بۆ سوژدە چڕنوقی لە قاچەکانم ئەگرت و منیش کۆم ئەکردنەوە تا لە سوژدە لێ ئەبویەوە، ماڵەکان لەو کاتەدا چرایان تێدا نەبوو). 
لێرەشدا بە ڕونی بۆمان دەرئەکەوێ دەستی پیرۆزی پێغەمبەر بەر قاچەکانی خێزانی کەوتوەو دایکمان عائیشە باسی ئەوەشی نەکردوە کە لەسەر جلەو یان بەتانیەوە بوبێت، پاشان گەر دەستنوێژی پێ بەتاڵ بوایەتەوە ئەوە ئەبوایە پێغەمبەر نوێژەکەی ببڕیایە. 

* پوختەی قسە:
وەک باسمانکرد ئەم بابەتە چواربۆچونی جیاوازی لەسەر بوو، بۆچونی کۆتایی کە بەهیچ جۆرێک دەستدان لە دەستی ئافرەت دەستنوێژ بەتاڵ ناکاتەوە جا بە ئارەزوو بێت یاخود بێ ئارەزوو، بە ئەنقەست بێت یاخود بە نەزانینەوە، من پێم وایە ئەم بۆچونە بەڵگەکانیان ئەوەنە بەهێزە کە نکۆڵی کردن لێیان بە ڕەهایی زۆر قورسە، جا ئەگەر فەرمودەکەی دایکمان عائیشە کە فەرمووی ماچی خێزانەکانی کردوەو دەستنوێژی نەگرتۆتەوە، گەر سەحیح بێت وەک باسمان کرد، ئەوە قسەی تر هەڵناگرێ چونکە ماچ بۆ دوو شتە، یان بۆ ئارەزوە، یان بۆ سۆزو بەزەیە، کە هەردووکیان گەشتنی پێستی ژن و مێردە بەیەک، وەفەرمودەکانی تر کە لەکاتی نوێژدا پێغەمبەر دەستی بەر قاچی عائیشە کەوتوە هیچ گومان نیە لە سەحیحیاندا، وە ئەو ئایەتە پیرۆزەش کە فەرمووی(أو لمستم النساء) مەبەست پێ سەرجێی کردنە، وەک ابن عباس ئەفەرموێت، نەک دەستلێدانی ئاسایی، بۆیە گەر کەسێک دەستی بەر خێزانی یاخود هەر ئافرەتێکی تر کەوت بەهیچ جۆرێک دەستنوێژ گرتنەوەی لەسەر واجب نیە، وە ئەگەر ماچی خێزانەکەشی کردو هیچ ئاوێکی لێ نەهاتە دەرەوە بە هۆی جولانی ئارەزوەوە ئەویش ناتوانی بڵێی واجبە دەستنوێژ بگرێتەوە، بەڵام ئەگەر بیگرێتەوە کارێکی باشی کردوە لە کاتی ماچ کردندا نەک دەستلێدانی ئاسایی.

وەڵامدانەوەی: د. شاخوان سيامنصورى.

پڕۆژە بانگەوازییەکانی شێخ احمد کاکە محمود  رحمه الله.