دانراوه له‌لایه‌ن: شاخەوانی مام دەروێش ئه‌گه‌ر چاوێك به مێژووی پڕسه‌روه‌ری ئیسلامدا بخشێنین، له هاتنی پێغه‌مبه‌ری خواوه (صلى الله عليه وسلم) تاكوو ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی كه ئێمه تێیدا ده‌ژین، ده‌بینین سه‌رسه‌ختترین دوژمن كه به‌به‌رده‌وامی له سه‌نگه‌ردا بووه دژ به ئیسلام و موسوڵمانان جووله‌كه‌یه. هه‌روه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت و مێَژوو بۆمان ده‌گێڕێَته‌وه كه هه‌ركاتێَك جووله‌كه باڵاَده‌ست بووبێَت، له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوون كه‌وا ڕێَگری بكه‌ن له‌به‌رده‌م ئیسلامدا و له دژایه‌تیكردنی موسوڵماناندا درێغییان نه‌كردووه. ڕِوونترین نموونه‌ش بۆ سه‌لماندنی وته‌كه‌مان داگیركردنی یه‌كه‌مین ڕووگه (قیبله)ی موسوڵمانانه له ساڵی (١٩٤٨)ی زاینییه‌وه كه تاكوو ئێَستاش به‌به‌رده‌وامی وه‌كوو میلله‌تێَكی خوێنمژ به‌ربوونه‌ته گیانی موسوڵمانانی فه‌له‌ستین. ئه‌وه‌ی لیَره‌دا باس ده‌كریَت كورد ووته‌نی مشتیَكه له نموونه‌ی خه‌رواریَك ،چونكه میَژووی رِه‌شیان هیَنده تاوان و ره‌ِشه‌كوژی وخراپه‌كاری .....هتد تیَدایه كه‌وا ده‌كریَت له چه‌ندها په‌رتوكدا باسی بكریَت و بنووسریَت.هه‌ر وه‌كوو خوای گه‌وره ده‌رباره‌یان ده‌فه‌رمووێت (ولتجدن اشد الناس عداوة للذين امنوا اليهود), واته: ئیمانداران ئاگادار بن سه‌رسه‌ختترین دوژمن كه هه‌تانه جوولوكه‌یه. به‌لاَم ئه‌وه‌ی من ده‌مه‌ویَت كورته باسیَكه ده‌رباره‌ی ئه‌م گه‌له كه‌وا خوای گه‌وره و پیَغه‌مبه‌ری خوا (دروودو سه‌لامی خوای له سه‌ر بیَت)له فه‌رمووده‌كانیدا باسیان كردووه. جووله‌كه به‌و گه‌له ده‌ووتریَت كه خوای گه‌وره پیَغه‌مبه‌رێكی به ناوی (موسا)وه بۆ رِه‌وانه كردون وكتیَبیَكی ئاسمانیشی به ناوی (ته‌ورات)ه‌وه پیَبه‌خشیوون.هه‌روه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموویت: إنا أنزلنا التوراة فيها هدآونور. واته: ئیَمه ته‌وراتمان نارده خواره‌وه كه تیَیدا هه‌یه هیدایه‌ت و ڕووناكی. له سه‌ره‌تادا دینی جووله‌كه دینیَكی ڕاست بووه كه بانگهێشتی خه‌ڵكی ده‌كرد بۆیه‌كخواناسین ودووركه‌وتنه‌وه‌یان له هاوه‌ڵ دانان و ئه‌و كارانه‌ی كه پیَچه‌وانه‌ی یاساو رِیَساو به‌رنامه‌ی خوای گه‌وره یه ،به‌لاَم كۆمه‌ڵیَك له جووله‌كه ده‌ستیان دایه ده‌ستكاری كردن وگۆرِینی فه‌رمووده‌كانی خوای گه‌وره و لابردنی و دانانی قسه‌ی پرِوپووچی خۆیان له جیَگه‌یدا ،هه‌روه‌ك خوای گه‌وره ئه‌و رِاستیه‌مان بۆ تۆمار ئه كات و ده‌فه‌رموویَت (من الذين هادوا يحرفون الكلم عن مواضعه), واته:جووله‌كه هه‌ستان به‌ده‌ستكاری كردن و گۆرِینی وته‌كانی خوای گه‌وره و لابردنی له‌جیَگای خۆیدا. سه‌رپیَچی ولادان له‌ناو جووله‌كه‌دا ده‌گه‌رِیَته وه بۆ سه‌رده‌می موسا(سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت) كاتیَك كه داوایان لێ كرد ئیَمه باوه‌رِت پێ ناكه‌ین هه‌تا خوا رِووخساری خۆیمان پیشان نه‌دات وه‌كو خوای گه‌وره ده‌فه‌رموویَت (وقالوا ياموسى لن نؤمن لك حتى نرىالله جهرة),واته: ووتیان به موسا باوه‌رِت پێ ناكه‌ین هه‌تا خوا رِووخساری خۆیمان پیشان نه‌دات). جووله‌كه تائه‌و كاته‌ی شویَن موسا(سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت) و شویَن ته‌ورات كه‌وتبوون هیچ كه‌م وكورِیه‌كیان نه‌بوو ،به‌لاَم كاتیَك كه‌وتنه ده‌ستكاری كردنی ته‌ورات ولابردنی ووته‌كانی خوای گه‌وره‌و دانانی ووته‌ی خۆیان له شویَنی و درۆ هه‌ڵبه‌ستن به‌ده‌م خوای گه‌وره و موساوه(سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت)ئیتر ئالیَره‌وه لادان و گومرِایی ده‌ستی پێ كرد, له ئه‌نجامی ئه‌م لادانه‌وه‌ش جووله‌كه دابه‌شبوون بۆ چه‌ند كۆمه‌ڵیَك ١-الفریسیون: كۆمه‌ڵیَكن به توندرِه‌وی به ناوبانگن وپیَیان ده‌وتریَت (الاحبار أوالریانیت)كه‌پیَكهاتوون له كۆمه‌ڵیَك گۆشه‌گیر كه‌ژن هیَیَنان یان قه‌ده‌غه‌كردووه له‌خۆیان هه‌روه‌ها باوه‌رِیان به‌زیندووبوونه‌وه و رِۆژی دوای هه‌یه . ٢-المتعًصبون:كومه‌ڵیَكن بۆچوونیان نزیكه له بۆچوونی كۆمه‌ڵی پیَشوو به‌لاَم ئه‌م كۆمه‌ڵه به‌وه ناسراون كه لێبووردن وبه‌زه‌ییان نییه و هه‌مووكات حه‌زبه‌كاری فیتنه‌و ئاژاوه ده‌كه‌ن. ٣-الصدیقیون :كۆمه‌ڵێكن بێ باوه‌رِن وباوه‌رِیان به‌زیندوبوونه‌وه ورِۆژی دوای نی یه. ٤-السبئیة:كۆمه‌ڵێكن شوێن كه‌وته‌ی (عبدالله‌ی كورِی سه‌به‌ئن) وه ئه‌م كۆمه‌ڵه به‌وه ناسراون كه‌هه‌مووكات له هه‌وڵی دروست كردنی شه‌رِوئاژاوه‌دا بوون بۆ موسڵمانان،وه هه‌روه‌ها (عبدالله‌ی كورِی سه‌به‌ئ)به‌وه ناسراوه كه هه‌زاره‌ها فه‌رمووده‌ی درۆی به‌ده‌م پێغمبه‌ری خواوه (دروودو سه‌لامی خوای له‌سه‌ربێت)هه‌ڵبه‌ستووه . هه‌روه‌ها جووله‌كه خاوه‌نی مێژوویه‌كی پرِشه‌رمه‌زاری ورِه‌شه‌كوژیه دژی مرۆڤایه‌تی وه‌كۆمه‌ڵێك ئه‌مه كارو ئه‌ركیان بێت, ده‌بێت چه‌نده‌ها ئامانجیان هه‌بێت كه‌هه‌وڵی بۆ بده‌ن. ده‌توانین ئامانجه‌كانی جووله‌كه به‌كورتی له‌چه‌ند خاڵێكدا بخه‌ینه رِوو: ١-دامه‌زراندن وبنیاتنانی ده‌وله‌َتێك بۆ جووله‌كه : سه‌ره‌كیترین ئامانج كه‌جووله‌كه تاهه‌نووكه هه‌وڵی بۆده‌دات دروست كردنی ده‌وڵه‌تێكه بۆجووله‌كه باشترین شوێنیش بۆ ئه‌نجامدانی مه‌رامه گلاَوه‌كانیان بریتی یه له (قودس)ی پیرۆز له فه‌له‌ستین. ٢-ده‌ست به‌سه‌راگرتنی سه‌رجه‌م گه‌لانی جیهان : جووله‌كه باوه‌ڕی وایه كه‌ئه‌مان خۆشه‌ویست وهه‌ڵبژارده‌ی خوای گه‌وره‌ن له سه‌ر زه‌وی دا بۆیه ده‌بێت سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تی كۆیله‌ی ئه‌مان بن. ٣-له‌ناوبردن ولاوازكردنی موسڵمانان : بێگومان جووله‌كه دڵنیا بووه له‌وه‌ی كه‌تاكه‌كۆمه‌ڵێك له‌سه‌ر زه‌ویدا كه‌ده‌بێته هۆكاری پوچه‌ڵكردنه‌وه‌و له‌ناوبردنی پلانه‌كانیان موسڵمانانن،بۆیه هه‌رچی هه‌وڵی خۆیان هه‌یه كردوویانه‌ته‌گه‌ر ِبۆ رِووخاندنی موسڵمانان له‌ناو خۆیاندا،ئه‌ویش دروست كردنی دژایه‌تی وناشتنی تۆوی دوبه‌ره‌كی وبه‌درِه‌وشتی له‌ناو موسڵماناندا . ئه‌وه‌تا ئیسحاق ڕابینی سه‌رۆك وه‌زیرانی تیرۆركراوی جووله‌كه ده‌ڵیَ كیَشه‌ی سه‌ره‌كی گه‌لی جووله‌كه بریتی یه له‌وه‌ی كه ئاینی ئیسلام هه‌ر به‌رده‌وامه له دژایه‌تی كردنی ئیَمه‌و له‌بلاَوبوونه‌وه‌دایه وئاماده‌ی هیچ رِیَگه چاره‌یه‌كی ئاشتی یانه‌ش نی یه له‌گه‌ڵ َئیسرائیلدا ،بۆیه دوژمنی سه‌ره‌كی ومه‌ترسی داهاتوش بۆسه‌ر ئیسرائیل وگه‌له‌كه‌ی ئیسلامه). بێگومان جووله‌كه‌ش وه‌كو هه‌موو میلله‌تێكی تر كۆمه‌ڵێك رِوداویان له‌مێژوی خۆیاندا كردۆته جه‌ژن وئه‌ورِۆژانه له‌خۆشترین رِۆژه‌كانی ته‌مه‌نیانه له‌وانه: ١.عیدالفصح:له‌م جه‌ژنه‌دا جووله‌كه چه‌ند گه‌نجێكی تازه‌پێگه‌یشتووی ته‌مه‌ن (١٠)ساڵه ده‌هێنن وبه‌خوێنی گیانیان هه‌ویری ئه‌و كێكه ده‌شێلن كه دابه‌شی ده‌كه‌ن به‌سه‌ر ئاماده‌بواندا ،بۆده‌ركردنی خوێنی ئه‌و گه‌نجه به‌رمیلێك ده‌هێنن كه‌هه‌موو لاكانی بریتی یه له ده‌رزی تیژو پاشان ئه‌و گه‌نجه‌ی تێده‌كه‌ن و له هه‌موولایه‌كه‌وه ده‌رزیه‌كان درێژ ده‌كرێت و له لایه‌كی به‌رمیله‌كه‌شدا جامولكه‌یه‌ك دانراوه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وخوێنه‌ی كه له‌و گه‌نجه دێته ده‌ره‌وه بچێته ئه‌و جامه‌وه, وه ئه‌م كاره به‌رده‌وام ده‌بێت تا ئه‌و گه‌نجه خوێنی تێدا نامێنێت وبه‌ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌وه گیانی ده‌رده‌چێت،پاشان خوێنه‌كه‌ی دێنن وده‌یكه‌نه ناو ئاردی ئه‌وكێكه‌ی كه جه‌ژنه‌كه‌یانی پێ ده‌رِازیَننه‌وه و پێی ده‌شێلن وله‌پاشان دا به‌سه‌رسه‌رجه‌م ئاماده‌بواندا دابه‌ش ده‌كرێت. ٢-عید الیوریع:-له‌م جه‌ژنه‌دا جووله‌كه چه‌ند گه‌نجێكی تازه پێگه‌یشتووی(١٠)ساله‌َ ده‌هێنن و( خوێنه‌كه‌ی ووشك ده‌كه‌نه‌وه و وه‌ك لمێكی ووردی لێ ده‌كه‌ن وتێكه‌ڵی ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ َهه‌ویری ئه‌وكێكه‌دا كه‌ئاماده بووان لێی ده‌خۆن )خوێنه‌كه‌ی ده‌رده‌كه‌ن وه بۆ ده‌ركردنی خوێنی ئه‌و گه‌نجه هه‌ڵده‌ستن به‌برِینی ئه‌و ده‌مارانه‌ی كه‌شاخوێن به‌ری ئه‌و مرۆڤه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌كه‌یان به‌ته‌وژم بێته ده‌ره‌وه‌و له‌پاشاندا خوێنه‌كه‌ی لێ ده‌رده‌كه‌ن . ٣-یوم السبت:-رِۆژی شه‌ممه لای جووله‌كه رِۆژیكی پیرۆزه وه‌له‌م رِۆژه‌دا دروست نی یه‌كه هیچ كه‌سێك ئیش بكات چونكه باوه‌رِیان وایه كه‌خوای گه‌وره دوای دروست كردنی زه‌وی و ئاسمانه‌كان به‌شه‌ش رِۆژ پشوویداو له‌سه‌ر عه‌رشه‌كه‌ی قاچی خسته سه‌ر قاچ .(والعیاذ بالله) ٤-یوم العاشوراء:-رِۆژی عاشورا لای جووله‌كه رِۆژێكی پیرۆزه‌و به جه‌ژنێكی گه‌وره‌ی ده‌زانن چونكه باوه‌رِیان وایه كه موسا(سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت)له‌م رِۆژه‌دا سه‌ركه‌وت به‌سه‌ر فیرعه‌وندا . جووله‌كه به‌هۆی چی یه‌وه خۆی ناساند جووله‌كه به‌هۆی چه‌ند هۆكارێكه‌وه خۆی ناساند به جیهان ده‌توانین به‌كورتی له دووخاڵدا كۆی بكه‌ینه‌وه ١-التوراة:خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێت (لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنامعهم الكتاب),واته: ئێمه پێغه‌مبه‌رانمان رِه‌وانه‌كردووه‌و له‌گه‌ڵَیشیاندا په‌رتووكی ئاسمانیمان پێ به‌خشیوون. پێغه‌مبه‌رموساش وه‌كو هه‌موو پێغه‌مبه‌رانی دی خوای گه‌وره په‌رتوكێكی پێ به‌خشی له‌كێوی (گور)كه‌ئه‌ویش ته‌ورات بوو. ٢-التلمود:په‌رتوكێكه پێك هاتووه له‌چه‌ند یاساو ده‌ستورێك كه له‌لایه‌ن گه‌وره‌كانی جووله‌كه‌وه دانراوه ،وه‌پێویسته له‌سه‌رهه‌موویان كه‌په‌یوه‌ست بن پێیه‌وه،بێگومان ته‌لمود زۆر جیاوازه له‌ته‌ورات, وه‌جووله‌كه باوه‌رِێكی پته‌ویان به‌ته‌لمود هه‌یه و به‌له‌پێشتری داده‌نێن له‌ته‌ورات له‌كاروباری رِۆژانه‌یاندا. وه‌جووله‌كه میلله‌تێكن كه زۆرحه‌زیان له‌پاره‌و ماڵی دونیایه چونكه ئومێدێكی گه‌وره‌یان به‌ژیانی كورتی دنیا هه‌یه‌و پاشه‌رِۆژی خۆیان له‌بیركردووه ،له‌به‌رئه‌وه ده‌بێت هه‌مووكات له‌هه‌وڵی خۆجێگیركردندابن له‌سه‌ر زه‌وی دا. وه‌بۆمه‌به‌ستی جێگیربوون وسه‌لماندنی بوونی خۆیان چه‌نده‌ها رِێگاو هۆكاریان گرته‌به‌ر سه‌ره‌كیتریان به‌كورتی ئه‌مانه‌ن: ١- په‌ره‌پێدان وگه‌رم كردنی شه‌رِی ناوخۆ له‌ناوسه‌رجه‌م گه‌لانی جیهاندا ٢- به‌كارهێنانی كه‌ناڵه‌كانی رِاگه‌یاندن بۆمه‌به‌ستی تێكدان و شێواندنی رِاستی یه‌كان و وونكردنی له‌به‌رچاوی خه‌ڵكی ٣- به‌كارهێنانی توندوتیژی وتوندرِه‌وی بۆمه‌به‌ستی ده‌ست گرتن به‌سه‌ر جیهاندا ٤- ده‌ست گرتن به‌سه‌ر ئابووری جیهاندا چونكه ئابووری برِبرِه‌ی پشتی هه‌موو ووڵاتێكه ئه‌ویش به‌خاوه‌ندارێتی كارگه‌و دامه‌زراوه ئابووریه‌كان وبانقه‌كان له كۆتاییدا نووسین ده‌رباره‌ی جووله‌كه زۆر هه‌ڵده‌گرێت به‌لاَم كورد ووته‌نی مشتێك نمونه‌ی خه‌روارێكه ,ئه‌مه‌ی به‌رده‌ستت باسێكی زۆر كورته ده‌رباره‌ی گه‌لێك كه خوای گه‌وره باسیان ده‌كات به سه‌رسه‌ختترین دوژمنی موسه‌ڵمانان ,هیوادارم ئه‌م كورته باسه ببێته به‌رچاو ڕۆشنییه‌ك بۆ موسوڵمانان تا زیاتر جووله‌كه بناسن و ئاشنا بن به كارو كرده‌وه‌كانیان. نووسینی: شكۆ بێستوون، بریتانیا [email protected] ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ سه‌رچاوه‌كان: ١. اليهود في القران.....عفيف طبارة ٢. حقيقة اليهود.....فؤاد بن سيد عبدالرحمان