ده‌سته‌واژه‌كانی (الجهاد – القتال- الحرب – النفر) له قورئاندا ده‌نگی ئیسلام قوڕئانی پیرۆِز بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌ری ئه‌كڕه‌م (صلى الله عليه وسلم) دابه‌زیوه، له ڕووی ئاقیده‌و شه‌ریعه‌تی خوادا، وشه‌گه‌لێكی ئه‌وتۆی تیا مسۆگه‌ربووه كه مانای دیاریكراوو تایبه‌ت ئه‌ده‌نه‌وه ده‌ست، ئه‌گه‌ر له هێندێ وشه‌ی قورئانیش ورد بینه‌وه ئه‌وه كه‌م و زۆر له‌به‌رده‌م هێندێ له وشه‌كان هه‌ڵوه‌سته ده‌كرێ و وردبوونه‌وه‌ی تیا ده‌بێ ئه‌نجام بدرێت، بۆیه ئه‌گه‌ر له هێندێ وشه‌ی تایبه‌ت له قورئان وردبینه‌وه، ئه‌وه ئه‌بینین وێڕای ئه‌وه كه هێندێكیان به یه‌كه‌وه له ڕووی وشه‌وه جیان، به‌ڵام له ڕووی ماناوه یه‌ك شت ئه‌ده‌نه‌وه ده‌ست. له‌وانه وشه‌ی: (الجهاد – القتال- الحرب – النفر) ، ئه‌بینین ئه‌م چوار زاره‌وه له قورئاندا ئه‌گه‌ر چی له شوێنی تایبه‌ت و به شێوازی جۆراوجۆر هاتوون، به‌ڵام ئه‌بینینن كه كه‌م و زۆر له یه‌ك كۆڵان خۆ ده‌بیننه‌وه، با بزانین چۆن: وشه‌ی (الجهاد) (الجُهْد) یان (الجَهْد) واته: ماندووبوون و سه‌رفكردنی هێز، هه‌روه‌ها (الاجتهاد) بریتییه له خۆ ماندووكردن به سه‌رفكردنی هێز و به‌رگه‌گرتنی ماندووبوون، وه‌ك ده‌ڵێن: (جهدت رأيي وأجهدته) واته: ڕای خۆم سه‌رفكردو خۆم ماندووكرد. یانی: فیكرم زۆر لێی كرده‌وه. هه‌روه‌ها (الجهاد) و (المجاهدة) واته: توانا سه‌رفكردن بۆ پاڵپێوه‌نانی دوژمن. هه‌روه‌ها وشه‌ی (الجهاد) به پێكهاته جۆراو جۆره‌كانییه‌وه له قوڕئاندا له سی و نۆ (39) شوێنان هاتووه، وه‌ك ناو له نۆ(9) شوێنان هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌مورێ: وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ (الأنعام: 109) هه‌روه‌ها وه‌ك سه‌رچاوه‌ش له چوار (4) شوێنان هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ (البقرة: 218) . هه‌روه‌ها وشه‌ی (الجهاد) له قوڕئاندا به‌چه‌ند مانایه‌ك هاتووه: له‌وانه: جیهادكردن به چه‌ك، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً (النساء: 95) له‌وانه به مانای قسه هاتووه، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَاداً كَبِيراً (الفرقان: 52) یانی: به قوڕئان جیهادێكی گه‌وره به‌رپا بكه. له‌وانه: جیهاد به مانای ڕه‌فتارو كرده‌وه هاتووه، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ (العنكبوت: 6) یانی: ئه‌وه‌ی كارێكی باش بكات ئه‌وه بۆخۆیه‌تی، واته: خۆی سوودی لێ ده‌بینێته‌وه. پاشان راغبی ئه‌سفه‌هانی له كتێبی (المفردات في غريب القرآن) ده‌ڵێت: جیهاد سێ شته: جیهادی دوژمنی ئاشكرا، جیهادی شه‌یتان، جیهادی ده‌روون، هه‌ر سێ جۆریش له قوڕئان له یه‌ك ئایه‌ت هاتوون كه ده‌فه‌رموێت: وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ (الحج: 78) وشه‌ی (الحرب) وشه‌ی (الحرْب) له وشه‌ی (حَرَب) : كه به مانای زه‌وتكردن دێت، وه‌ك ده‌ڵێن: (حربته ماله) واته: ماڵی زه‌وتكرد، هه‌روه‌ها (الحَرْبة) : ئامێرێكه بۆ شه‌ڕ به‌كاردێت، هه‌روه‌ها (محراب) واته: مزگه‌وت، هێندێك ده‌ڵێن: بۆیه ئه‌و ناوه‌ی پێ ده‌ڵێن: چونكه شوێنی به‌ربه‌ره‌كانی شه‌یتان و نه‌فسه، یان ده‌ڵێن: بۆیه وای پێ ده‌ڵێن: چونكه ئینسان پێیه‌وه ڕازی ده‌بێت كه سه‌رقاڵی و جه‌نجاڵی دونیا، هه‌ستو نوسته‌كانی داببڕێت. هه‌روه‌ها وشه‌ی (الحرب) ده جار له قوڕئاندا به چه‌ند پێكهاته‌یه‌كی جیا هاتووه، له‌وانه: چوارجار به ناو هاتووه، بۆ نموونه ده‌فه‌رموێت: حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا (محمد: 4) هه‌روه‌ها له دوو شوێنان به كردار هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ (المائدة: 33 ) هه‌روه‌ها له چوار شوێنان هه‌مدیس هاتۆته‌وه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: [ كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقاً ] [ آل عمران: 37 ] . هه‌روه‌ها وشه‌ی (الحرب) له قوڕئاندا به چوار مانا هاتووه: له‌وانه: به مانای (القتال) هاتووه، كه له زۆربه‌ی شوێنه‌كان به‌م مانایه‌وه هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا (محمد: 4) واته: تاكو شه‌ڕ له نێوان هه‌ر دوولادا كۆتایی پێدێت و هه‌ر كه‌س بۆ ڕێی خۆی ئه‌ڕوات. هه‌روه‌ها به مانای سه‌رپێچی له شه‌رع و خراپه‌كاری له سه‌ر زه‌وی دێت، له‌وانه خوای پاكوبێگه‌رد ده‌فه‌رموێت: إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ (المائدة: 33) یانی: پاداشتی ئوانه‌ی سه‌رپێچی له حوكمی خواو پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ده‌كه‌ن و فه‌ساد له‌سه‌ر زه‌وی ده‌نێنه‌وه. وشه‌ی (القتل) بنجوبنه‌وانی وشه‌ی (القتل) : بریتییه له ده‌رچوونی گیان له له‌ش، ئه‌مه‌ش به‌و كه‌سه ده‌وه‌ستێته‌وه كه ئه‌م كاره ئه‌نجام ده‌دات یاخود نا، وه ده‌ڵێن: (قَتْل) ، ئه‌وه ئه‌گه‌ر په‌یوه‌ست بێت به ژیان له ده‌ستدانه‌وه، یا ده‌ڵێن: (موت) ، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ (آل عمران: 144) هه‌روه‌ها (المقاتلة) واته: موحاڕه‌به‌كردن و كوشتارنانه‌وه، وه ئه‌م وشه‌یه‌ش به‌چه‌ند مانا هاتووه، وه‌ك ده‌ڵێن: (قتلتُ الخمر بالماء) ئه‌گه‌ر ئاوو ئاڕه‌ق تێكه‌ڵ به‌یه‌ك بكرێن، تاكو چڕی و تووندیه‌كه‌ی سووكتر بێته‌وه، هه‌روه‌ها له بواری زانسته‌وه هاتووه، وه‌ك ده‌ڵێن: (قتله بحثا) ، ئه‌وه ئه‌گه‌ر بگات به ئه‌و په‌ڕی توێژینه‌وه‌و به‌سه‌ر ڕاگه‌یه‌شتنی بابه‌تێك. وشه‌ی (القتل) له قۆڕئانی پیرۆز له هه‌شتاو حه‌فت شوێنان به هه‌موو پێكهاته‌كانیه‌وه هاتووه، له زۆربه‌ی شوێنه‌كان به شێوه‌ی كردار هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: وَلا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ (البقرة: 154) ، هه‌روه‌ها له ده شوێنان به ده‌سته‌واژه‌ی (قتال) هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ (البقرة: 216) . ئه‌م وشه‌ی (قتل)ه له قوڕئانی پیرۆز به‌چه‌ند شێوه‌و مانایه‌كه‌وه هاتووه: له‌وانه: به مانای شه‌ڕو ده‌به‌رێكڕاچوون هاتووه، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ [ البقرة:191 ] ، واته: ئه‌گه‌ر شه‌ڕیان له‌گه‌ڵدا كردن ئێوه‌ش له‌گه‌ڵیان بجه‌نگن، هه‌روه‌ك له ته‌فسیری ته‌به‌ڕی وا هاتووه. هه‌روه‌ها به مانای كوشتن هاتووه: وه‌ك خوای گه‌روه ده‌فه‌رموێت: وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً (النساء: 93) ، واته: هه‌ر كه‌سێك بڕوادارێك بكوژێت و گیانی له لاشه‌ی ده‌ربكات. هه‌روه‌ها به مانای نه‌فره‌ت هاتووه: وه‌ك ده‌فه‌رموێت: فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ (المدثر: 19) واته: نه‌فره‌تی لێكرا، هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: [ قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ ] [ البروج: 4 ] واته: نه‌فره‌تیان لێكرا. هه‌روه‌ها به مانای سزاو ئه‌شكه‌نجه هاتووه: له‌وانه ده‌فه‌رموێت: مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلاً ] (الأحزاب: 61) واته: گیران و سزا دران به سزایه‌كی تووند. هه‌روه‌ها به مانای قیساس و سزای تۆڵه دێت: له‌وانه ده‌فه‌رموێت: فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ (الاسراء: 33) یانی: با خوێنگری كوژراوه‌كه زێده‌ڕه‌وی نه‌كاته‌وه له كوشتنی بكوژه‌كه، وه‌ك ئه‌وه دوو كه‌س بكوژێت له بریتی كوشتنی یه‌كێك. هه‌روه‌ها به مانای له گۆڕنانی مردوو دێت: وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ (الأنعام: 151) واته: ڕۆڵه‌كانتان به زیندووی له گۆڕ مه‌نێن، چونكه كوشتنیان خه‌تایه‌كی گه‌وره‌و تاوانێكی زله. هه‌روه‌ها به مانای كوشتنێك دێت كه شیاو نه‌بێت: هه‌روه‌ك ده‌فه‌موێت: يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَكُمْ (الأعراف: 141) . ده‌سته‌واژه‌ی (النفر) ده‌سته‌واژه‌ی (النفر) بریتییه له وشكی و دووری و ناڕه‌حه‌تبوون له شتێك، وه‌ك ده‌گوترێت: (نفرت الدابة نفارا) ئه‌وه ئه‌گه‌ر ئه‌م ئاژه‌ڵه له شوێنه‌كه ناڕه‌حه‌ت و بێتاقه‌ت بوو، كه‌وابوو ئینفیرار له شتێك و ته‌نفیر لێی و ئیستینفاركردنی هه‌مووی یه‌ك مانا ده‌ده‌نه ده‌ست. هه‌ر له‌م ڕوویه كه ده‌سته‌واژی [ النفر ] له مه‌قامی حه‌ڕب و شه‌ڕدا به كار ده‌بردرێت. كه ده‌رچوون بۆشه‌ڕ له‌گه‌ڵ دوژمنان و ده‌به‌رێك ڕاچوونیان ده‌گه‌یه‌نێت. هه‌روه‌ها وشه‌ی (الاستنفار) : بریتییه له هاندانی خه‌ڵكێك بۆ ڕاپه‌ڕین و شه‌ڕ، یان ڕاكردن ده به‌ریان. هه‌روه‌ها ئه‌بینین كه ده‌سته‌واژه‌ی (النفر) ، له مینادا به كار ئه‌برێت، ئه‌ویش دوای ئه‌وه كه له ڕه‌جمی شه‌یتان ئه‌بنه‌وه، بۆ پیاوانیش ئه‌گه‌ر سێزده‌كه‌س بوون ئه‌ڵێن: (نَفَرٌ)، بۆیه وایان پێده‌ڵێن: چونكه بۆ نوسڕه‌تی مسوڵمانان ده‌چنه ده‌ره‌وه. هه‌روه‌ها (النفير) واته: كۆمه‌ڵێك كه بۆ شه‌ڕ ده‌رده‌چن. ده‌سته‌واژه‌ی (نفر) له قوڕئاندا له دوازده شوێنان هاتووه، له‌وانه هه‌شتیان به ده‌سته‌واژه‌ی كردار هاتووه، له‌وانه ده‌فه‌رموێت: فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعاً (النساء: 71) ، وه له سێ شوێنان به ناو هاتووه، وه‌ك خوا ده‌فه‌رموێت: وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ (الاحقاف: 29) وه له‌یه‌ك شوێن به ده‌سته‌واژه‌ی ناوی بكه‌ر هاتووه، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: كَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ (المدثر: 50) واته: ڕایكردووه. بێگومان ئه‌م ده‌سته‌واژه‌ش له قوڕئاندا به‌چه‌ند مانایه‌ك هاتووه: له‌وانه: 1. به مانای ده‌رچوون بۆ جیهاد به‌كار هاتووه، كه زۆربه‌ی ده‌سته‌واژه‌كان هه‌ر خۆ له‌م مانایه ئه‌بیننه‌وه، له‌وانه: خوا ده‌فه‌رموێت: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ (التوبة: 38) یانی: چیتانه, كاتێك كه پێتان ده‌گوترێت جیهاد بكه‌ن له ڕێگه‌ی خوا، بۆ ئه‌وه‌ی ئایینی خوا بڵاو بكه‌نه‌وه‌و ئاڵاكه هه‌ڵبكه‌ن، كه‌چی ئێوه سستی ڕووتان تێ ده‌كاو خۆ به‌زه‌ویدا ئه‌نووسێنن؟! 2. به مانای ژماره‌ی پیاو دێت له جیهاددا، وه‌ك خوای پاكوبێگه‌رد ده‌فه‌رموێت: أنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مَالاً وَأَعَزُّ نَفَراً (الكهف: 34) ، یانی زاڵترین و به‌رزترین كۆمه‌ڵ، قوڕتوبی (به‌ڕه‌حمه‌تبێت) ده‌ڵێت: (الرهط) بریتییه له ده به‌ره‌و خوار. 3. به مانای ڕاكردن و پشتهه‌ڵكردن له شتێك، وه‌ك خوا ده‌فه‌رموێت: كَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ (المدثر: 50) واته: له هه‌ق ڕا ئه‌كه‌ن و پشتی تێئه‌كه‌ن، كه ئه‌مه‌ش تاكه شوێنێكه كه له قوڕئاندا به‌م شێوازه هاتبێت. ئه‌وه‌ی شیاوی باس بێت كه له‌م چوار چێوه باس بكرێت، ئه‌وه‌یه كه ده‌سته‌واژه‌ی (الجهاد )، به‌رچاوترین و دیارترین ده‌سته‌واژه‌یه‌كه كه له‌م چوار ده‌سته‌واژه‌كه‌ی تر زیاتر ناوی هاتبێت، به‌جۆرێك كه ده‌توانین بڵێن: ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه ده‌ركه‌وتووترین و ئاشكراترین زاراوه‌ی ئیسلامییه كه تایبه‌ت بێت به خۆی. به چه‌شنێك كه له هیچ زمانێكی تری جیهانی ئه‌م ده‌وڵه‌مه‌ندییه به‌دی ناكرێت. له ڕووی پله‌شه‌وه، له دوای وشه‌ی (الجهاد) وشه‌ی (النفر) دێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر چاوێك به‌م ده‌سته‌واژه‌دا بخشێنیت، ئه‌وه ده‌بینیت كه زۆربه‌ی جار قوڕئانی پیرۆز بۆ به پیروه‌چوون و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی داخوازی جیهاد به كار هاتووه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش كه ته‌نها له یه‌ك شوێن به یه‌كه‌وه هاتوون، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ (التوبة: 1229). به‌ڵام هه‌رچی دوو ده‌سته‌واژه‌كه‌ی تره كه (قتال) و (الحرب) ه، دوو ده‌سته‌واژه‌ی هاوبه‌شن، له هه‌موو زمانێكی تری سه‌ر زه‌وی به‌دی ئه‌كرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر خیلافێك هه‌بێت له نێوانیان، ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر هۆكارو مه‌به‌ست و ئامانجی ئه‌و وشانه كه له‌چیدا به‌كار ده‌بردرێن. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ سه‌رچاوه: http://www.islamweb.net/ver2/archive/readArt.php?lang=A&id=139294