دانراوه له‌لایه‌ن: باوکی موحه‌ممه‌د فه‌زڵی ڕۆژانی نۆمینه‌ی حاجییان (ذو الحجة) به ناوی خوای به‌خشنده‌ی میهره‌بان خوای گه‌وره به فه‌زڵ و به‌زه‌یی خۆی چه‌نده‌ها وه‌رزی خێر و چاكه‌ی بۆ به‌نده‌كانی پێك هێناوه، كه ئه‌وانه وه‌ك وێستگه‌یه‌كی لێبورده‌یی و لێخۆشبوون وان و پێویسته له‌سه‌ر به‌نده بیانقۆزێته‌وه به‌و په‌ڕی توانا هه‌وڵ بدات خوا له خۆی ڕازی بكات تێیاندا وربك يخلق ما يشاء ويختار ما كان لهم الخيرة سبحان الله وتعالى عما يشركون ( القصص ٦٨) ئه‌وانه وه‌ك مانگی ڕه‌مه‌زان، ڕۆژانی هه‌ینیی، وه‌رزی حه‌ج، شه‌وی ڕێز و زۆرێكی دیكه‌ش، له‌وانه‌ش ئه‌و ده ڕۆژه‌ی سه‌ره‌تای مانگی حه‌ج كه به نۆمینه‌ی حاجیان به ناوبانگه، كه خوای گه‌وره ڕێزو فه‌رزی ئه‌م ده ڕۆژه‌ی داوه به‌سه‌ر سه‌رجه‌م ڕۆژه‌كانی تری ساڵدا، هیچ ڕۆژێكی دیكه‌ی ساڵی نییه به ئه‌ندازه‌ی ئه‌م ده ڕۆژه به پیت وبه‌ره‌كه‌ت و به‌ڕێز بێت، له ئیبن عه‌باسه‌وه خوا لێی ڕازی بێت كه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی: "ما من أيام العمل الصالح فيهن أحب إلى الله منه في هذه الأيام العشر. قالوا ولا الجهاد في سبيل الله؟!! قال: ولا الجهاد في سبيل الله، إلا رجل خرج بنفسه وماله ولم يرجع من ذلك بشيء" أخرجه البخاري ٢/٤٥٧. (هیچ ڕۆژێك نییه تێایدا كرده‌وه‌ی چاكه خۆشه‌ویستر بێت لای خوا لهم ده ڕۆژه، وتیان نه جیهادیش له پێناوی خوادا به‌و شێوه‌یه؟! فه‌رمووی: نه جیهادیش له پێناوی خوادا به‌م شێوه‌یه، مه‌گه‌ر كه‌سێك به خۆی ماڵیه‌وه ده‌رچوبێت بۆ جیهاو به هیچ شتێكه‌وه نه‌گه‌ڕێته‌وه). وه هه‌روه‌ها له ئیبن عه‌باسه‌وه دووباره كه پێغه‌مبه‌ر فه‌رموویه‌تی: "ما من عمل أزكى عند الله عز وجل، ولا أعظم أجرا من خير يعمله في عشر الأضحى" قيل: ولا الجهاد في سبيل الله؟ قال: "ولا الجهاد في سبيل الله عز وجل إلا رجل خرج بنفسه وماله فلم يرجع من ذلك بشيء" رواه الدارمي ١/٣٥٧ وإسناده حسن كما في الإرواء ٣/٣٩٨. (هیچ كارێك نییه لای خوا پوخته‌تر بێت، وه پاداشتیشی زیاتر بێت مرۆڤ بیكات له ده ڕۆژی سه‌ربڕیندا (مه‌به‌ست ده ڕۆژی ذی الحجة)، وترا: جیهادیش له پێناوی خوادا به‌و شێوه نییه؟ فه‌رمووی: "نه جیهادیش له پێناوی خوادا به‌و شێوه‌یه ته‌نها پیاوێك نه‌بێت به خۆی و سامانه‌كه‌یه‌وه ده‌رچوبێت بۆ جیهادو و به هیچ شتێك نه‌گه‌ڕابێته‌وه". ئه‌م ده‌قانه‌وه ئیتریش ڕوونی ده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌م ده ڕۆژه‌ی له هه‌موو ڕۆژه‌كانی ساڵ گه‌وره‌ترن ته‌نانه‌ت له ده ڕۆژی كۆتایی مانگی ڕه‌مه‌زانیش، به‌ڵام ده شه‌وی كۆتایی مانگی ڕه‌مه‌زان ئه‌وه له شه‌وانی تر پیرۆزترن له‌به‌ر بوونی شه‌وی ڕێز له نێوانیاندا كه پاداشتی له هه‌زار ساڵ گه‌وره‌تره. چه‌ند خاڵێك له‌سه‌ر گه‌وره‌یی ئه‌م ده ڕۆژه ١. خوای متعال سوێندی پێ خواردوون: سوێند خواردنیش به شتێك به‌ڵگه‌ی گه‌وره‌یی و ڕێزداری و سوودمه‌ندی ئه‌و شته‌یه، خوای متعال ده‌فه‌رموێت: (و الفجر و لیال عشر) (سوێند به به‌ره‌به‌یان و به‌و ده ڕۆژه) ئیبن عه‌باس و ئیبن زوبه‌یرو موجاهید و جگه له یه‌كێكیش له پێشین و پاشین وتویانه كه: ئه‌وانه ده ڕۆژی یه‌كه‌می مانگی (ذي الحجة)ن، ئیبن كه‌سیر ده‌فه‌رموێت: "هه‌ر ئه‌وه ڕاسته" سه‌یری ته‌فسیری ئیبن كه‌سیر ٨/٤١٣. بكه. ٢. پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) گه‌واهی له‌سه‌ر داوه كه ئه‌م ده ڕۆژه باشترینی ڕۆژه‌كانی ساڵن وه‌ك له فه‌رمووده‌كانی پێشوودا ڕوون بۆوه. ٣. هه‌ڵیناوین له‌سه‌ر كردنی كاری چاكه تێایاندا: ئه‌ویش له‌به‌ر ڕێزی كاته‌كانی بۆ ئه‌وانه له شارو شوێنی خۆیاندان، وه له به‌ر ڕێزی شوێنه‌كه‌ش بۆ ئه‌وانه‌ی له ماڵی خوادان و به‌ره‌و حه‌ج ڕۆشتوون. ٤. فه‌رمانی داوه به زۆر وتنی سبحان الله و سوپاسگوزاری خواو به گه‌وره‌گرتنی خوای متعال (التسبیح و التحمید و التكبیر) تێدایدا، وه‌ك له فه‌رمووده‌ی عبدالله كوڕی عومه‌ر خوا لێیان ڕازی بێت له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلی الله علیه وسلم) كه فه‌رموویه‌تی: "ما من أيام أعظم عند الله ولا أحب إليه العمل فيهن من هذه الأيام العشر فأكثروا فيهن من التهليل والتكبير والتحميد". أخرجه أحمد ٧/٢٢٤ وصحّح إسناده أحمد شاكر. (هیچ ڕۆژانیك نییه لای خوا گه‌وره‌تر بێت لای خواو كرده‌وه‌ی تێدایاندا خۆشه‌ویستر بوێت لهم ده ڕۆژه، ده‌ی زۆر لا اله اله الله و الله اكبر و الحمد لله بكه‌ن). ٥. ڕۆژی عه‌ره‌فه‌ی تێدایه كه ڕۆژێكی ئێجگار پیرۆزو به‌ناوبانگه‌و خوا ئایینه‌كه‌ی خۆی له‌و ڕۆژهدا ته‌واو كرد، به ڕۆژوو بوون له‌و ڕۆژهدا تاوانی دوو ساڵ ئه‌سڕێته‌وه، هه‌روه‌ها ڕۆژی سه‌ربڕینی تێدایه كه گه‌وره‌ترین ڕۆژه‌كانی ساڵه كه ڕۆژی حه‌جی گه‌وره‌یه كه ئه‌وه‌نده‌ی له‌و ڕۆژهدا به‌ندایه‌تی و گوێڕایه‌ڵی به یه‌كه‌وه كۆ ده‌بنه‌وه له هیچ ڕۆژێكی ساڵدا به‌و شێوه نییه. ٦. حه‌ج و قوربانی تێدا به‌جێ دێت. له‌و كرده‌وانه‌ی له‌سه‌ر موسڵمان پێویسته ئاگای لێیان بێت و به‌جێیان بێنێت لهم ده ڕۆژهدا: ١. ڕۆژوو: سوننه‌ته بۆ موسڵمان كه نۆ ڕۆژی (ذي الحجة) بگرێت (نۆمینه‌ی حاجیان)، چونكه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) خه‌ڵكی هه‌ڵناوه له‌سه‌ر كاری چاكه‌و به‌جێ له‌و ده ڕۆژهدا، ڕۆژووش له باشترینی كرده‌وه‌كانه، ئه‌وه‌ته خوای گه‌وره پوخته‌ی كردووه بۆ خۆی وه‌ك له فه‌رمووده‌ی قودسیدا هاتووه: "قال الله: كل عمل بني آدم له إلا الصيام فإنه لي وأنا أجزي به" أخرجه البخاري ١٨٠٥. ٢. ته‌كبیر كردن: ته‌كبیركردن و سوپاسگوزاری و ته‌سبیحات و وتنی لا اله الا الله لهم ده ڕۆژهدا خێرێكی زۆری هه‌یه، ئه‌مه‌ش له شوێنه‌كانی وه‌ك مزگه‌وت و ماڵ و ڕێگه‌وبانه‌كان و هه‌ر شوێنێكی دیكه بتوانیت به ئاشكرا بیڵێت خێره، ئه‌وه‌ش به‌رزكردنه‌وه و به‌گه‌وره‌ڕاگرتنی په‌روه‌ردگاره، به‌ڵام ژنان ده‌نگ به‌رز ناكه‌نه‌وه. خوای متعال ده‌فه‌مه‌رموێت: ليشهدوا منافع لهم ويذكروا اسم الله في أيام معلومات على ما رزقهم من بهيمة الأنعام (الحج: ٢٨). وه جه‌ماوه‌ری زانایانیش له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه ڕۆژانی دیاری كراو (ایام المعلومات) كه له ئایه‌ته‌كه‌دا هاتووه ده ڕۆژی (ذي الججة)یه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه له ئیبن عه‌باسه‌وه خوا لێی ڕازی بێت هاتووه كه فه‌رموویه‌تی: ("الأيام المعلومات: أيام العشر") چۆنیه‌تی ته‌كبیركردنیش به‌م شێوازه‌یه: الله أكبر، الله أكبر لا إله إلا الله، والله أكبر ولله الحمد وه هه‌روه‌ها شێوازی دیكه‌ی تریش هه‌ن. ته‌كبیركردن لهم سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌دا بۆته یه‌كێك له‌و سوننه‌تانه‌ی خه‌ڵكی وازیان لێ هێناوه‌و لێی دوور كه‌وتونه‌ته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته له‌سه‌ر موسڵمان به‌پێی توانا زیندوی بكاته‌وه و بێ ئاگایانیش به ئاگا بێنێته‌وه، جێگیر بووه كه هه‌ر یه‌ك له ئیبن عومه‌رو ئه‌بووهوره‌یره خوا لێیان ڕازی بێت لهم ده ڕۆژهدا ده‌چونه ده‌رێ بۆ بازاڕه‌كان و ته‌كبیریان ده‌كرد و خه‌ڵكیش له‌گه‌ڵیاندا ته‌كبیریان ده‌كرد، مه‌به‌ستیش له‌مه ئه‌وه‌یه كه هه‌ر كه‌سێك بیری ده‌هاته‌وه له شوێنی خۆی تهكبیری ده‌كرد نه‌ك تهكبیری به كۆمه‌ڵ، چونكه تهكبیری به كۆمه‌ڵ كارێكی ڕێ پێدراو نییه نابێت بكرێت. به‌ڕاستی زیندووكردنه‌وه‌ی سوننه‌تی ون بوو یان واز لێ هێنراو له ناو ئوممه‌تی ئیسلامدا كارێكی ئێجگار گه‌وره‌یه‌و پاداشتێكی گه‌لێ زۆری هه‌یه، به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ش ئه‌م فه‌رمووده‌یه كه ده‌فه‌رموێت: (من أحيا سنة من سنتي قد أميتت بعدي فإن له من الأجر مثل من عمل بها من غير أن ينقص من أجورهم شيئا) أخرجه الترمذي ٧/٤٤٣ وهو حديث حسن لشواهده. (هه‌ركه‌سێك سوننه‌تێك له سوننه‌ته‌كانم زیندوو بكاته‌وه كه پاش من مردبێ ئه‌وه هاووێنه‌ی پاداشتی ئه‌وه كه‌سه‌ی بۆ هه‌یه كه كاری پێ ده‌كات بێ ئه‌وه‌ی هیچ شتێك له پاداشتی ئه‌وانش كه‌م بێته‌وه). ٣. به‌جێهێنانی حه‌ج و عه‌مره: له گه‌وره‌ترین ئه‌و كارانه‌ی لهم ده ڕۆژده ئه‌نجام ده‌درێن حه‌جی ماڵی خوایه، هه‌ركه‌سێك خوا بۆ ڕه‌خساند به‌ره‌و حه‌ج بڕوات و مه‌ناسكی حه‌ج و عه‌مره به‌و شێوه‌ی داواكراوه به‌جێ هێنا، ئه‌وه به‌ش و پاداشتێكی ئێجگار نه‌بڕاوه‌ی تووش ده‌بێت، پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت: (الحج المبرور ليس له جزاء إلا الجنة). (حه‌جی وه‌رگیراو هیچ پاداشتێكی نییه به‌هه‌شت نه‌بێت). ٤. زۆركردن له ئه‌نجامدانی كرده‌وه‌ی باش به گشتی: چونكه كرده‌وه‌ی چاكه خۆشه‌ویسته لای خوا سبحانه‌وتعالی، جا هه‌ركه‌سێك بۆی نه‌كرا بچێته حه‌ج با ئه‌و كاتانه‌ی له گوێڕایه‌ڵی و به‌ندایه‌تی خوا به‌سه‌ر به‌رێت له نوێژكردن و خوێندنی قورئان و زیكری خواو پاڕانه‌وه و سه‌ده‌قه‌و چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ باوك و دایك و سه‌ردانی خزم و كه‌س و فه‌رمانكردن به چاكه‌و جڵه‌وگیری له خراپه‌و سه‌رجه‌م كاره خێره‌كان به گشتی. ٥. قوربانی: له كاره خێره‌كانی ئه‌م ده ڕۆژه سه‌ربڕینی قوربانییه له پێناوی خواداو به‌خشینه‌وه‌یه‌تی به‌سه‌ر موسڵماناندا و هه‌روه‌ها به‌خشینی ماڵ و سامانه له پێناوی خوادا. ٦. ته‌وبه‌ی نه‌سوح: ئه‌وه‌ی دووپاتكراوه‌و چه‌ختی له‌سه‌ر كراوه لهم ده ڕۆژهدا ته‌وبه‌كردن و گه‌ڕانه‌وه‌ی دڵسۆزانه‌یه بۆ لای خواو هه‌ڵكه‌ندن و وازهێنانی ته‌واوه له تاوان و گوناه، ته‌وبه‌ش گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ لای خواو وازهێنانه له‌وه‌ی خوا پێی ناخۆشه له ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌داو په‌شیمانبوونه‌وه‌یه له‌وه‌ی ڕابوورد، وازهێنانیه‌تی هه‌ر یه‌كسه‌ر، عه‌زیمه‌تی ببێ كه نه‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ری و به‌رده‌وام بێ له‌سه‌ر به‌ندایه‌تی و گۆیڕایه‌ڵی خوا. پێویسته له‌سه‌ر موسڵمان ئه‌گه‌ر گیرۆده‌ی تاوانێك بووه خێرا ده‌سپێشكه‌ری بكات و ته‌وبه‌و گه‌ڕانه‌وه پشت گوێ نه‌خات چونكه: یه‌كه‌م: نازانێت له چ چركه‌ساتێكدا ده‌مرێت. دووه‌م: چونكه خراپه‌و تاوان تاوانی تر ڕاده‌كێشێت و مرۆڤ له ناو ده‌بات. ته‌وبه‌كردنیش لهم كاته به‌نرخانه‌دا پله‌وپایه‌یه‌كی گه‌وره‌ی هه‌یه، چونكه مرۆڤ زیاتر لهم كاتانه‌دا به‌ره‌و خواپه‌رستی زیاتر ده‌ڕوات و مه‌به‌ستیه‌تی ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی له ده‌ست نه‌چێت، ئه‌نا ته‌وبه‌و گه‌ڕانه‌وه له هه‌موو كاتێكدا هه‌ر واجب و پێویسته له‌سه‌ر به‌نده، جا ئه‌گه‌ر له كاتێكی پیرۆزی وه‌ك ئه‌م ده ڕۆژه به كرده‌وه‌ی چاكه‌وه موسڵمان ته‌وبه‌ی كردو گه‌ڕایه‌وه ئه‌وه دیاره ناونیشانی ڕزگاربوون و سه‌رفراز بوونیه‌تی، خوای متعال ده‌فه‌رموێت: فأما من تاب وآمن وعمل صالحا فعسى أن يكون من المفلحين (القصص:٦٧). ده‌ی با موسڵمان سوور بێت له‌سه‌ر وه‌رزه خێره‌كان و له ده‌ستیان نه‌دات، چونكه به‌ڕاستی زوو ده‌ڕۆن و ئاوا ده‌بن، با كرده‌وه‌یه‌كی چاكه بۆ خۆی بخاته په‌روه‌نده‌كه‌یه‌وه و توێشووی ڕێگه‌ی بێت چونكه: [پاداشت كه‌مه، كۆچیش نزیكه، ڕێگاش ترسناكه، له خۆبایی بونیش زاڵه به‌سه‌رماندا، مه‌ترسییش زۆر گه‌وره‌یه، خواش سبحانه‌و تعالی له كه‌میندایه‌و هه‌ر بۆ لای ئه‌ویشه گه‌ڕانه‌وه‌و پاشه‌ڕۆژ: فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره، ومن يعمل مثقال ذرة شرا يره. ده‌ی با ئه‌م هه‌له له ده‌ست خۆمان نه‌ده‌ین و ئه‌و ده‌سكه‌وته گه‌وره‌ییه ببێته به‌شمان، به ڕاستی نه شتێك هه‌یه جێگه‌ی بگرێته‌وه‌و نه به نرخ و به‌هایه‌كیش مه‌زه‌نه ده‌كرێت، با ده‌سپێشكه‌ری بكه‌ین به كرده‌وه‌ی چاك، په‌له بكه پێش ئه‌وه‌ی هێرشی ئه‌جه‌ل خۆی با به‌سه‌رتا، پێش ئه‌وه‌ی زیاده‌ڕه‌و بێ سوودانه په‌شیمانی ده‌ڕبڕێ، پێش ئه‌وه‌ی مه‌رگ ببێته ڕێگر له نێوان هێواو ئاواته‌كان و به‌جێهێنانیاندا، پێش ئه‌وه‌ی مرۆڤ گیرۆده‌ی چاڵی مه‌رگی بێت و ئه‌وكات هیچ شتێك جگه له كرده‌وه‌كانی خۆی به ده‌ری ناخوات. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ئه‌م بابه‌ته له نووسینێكی شێخ (محمد صالح النجد) وه‌رگیراوه. سه‌رچاوه: ئیسلام ئۆنلاین