ده‌نگی ئیسلام (تثویر)ی قورئان (*) ئه‌م بابه‌ته لهم لینكه‌وه دابگره: http://192.99.31.77/Files/Documents/tatueralquraan.pdf بێگومان ڕه‌نگه خوێنه‌ری به‌ڕێز یه‌كه‌مجار تۆزێك سه‌رسامی بیگرێ له ناونیشانی بابه‌ته‌كه، به‌ڵكو له سه‌رو ئه‌وه‌شه‌وه ده‌ڵێین له‌وانه‌یه زیاتر به ناواخن و ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی سه‌رسام ببێت كاتێ ده‌یخوێنێته‌وه، ئه‌و ماناو بیرۆكانه‌ی كه له خۆی گرتووه، په‌یوه‌ستن به چۆنیه‌تی هه‌ڵس و كه‌وت و مامه‌ڵه كردن له گه‌ڵ په‌ڕاوی خوادا (سبحانه‌وتعالی). وه له ڕاستیدا قسه كردن له سه‌ر ته‌ثویری قورئان، قسه‌یه‌كی گاڵته‌و گه‌پ نیه، به‌ڵكو جیاكه‌ره‌وه‌یه، به‌ڵكو ئه‌سڵ و بنه‌مایه... جا ئه‌گه‌ر كاره‌كه به‌و شێوه‌یه بێت، ئه‌وه ئێمه له دوتوێی ئه‌م بابه‌ته‌دا هه‌وڵ ده‌ده‌ین كه سه‌رنجی ئه‌وانه ڕابكێشین كه ئه‌م كاره‌یان به لاوه گرنگه‌و جێی مه‌به‌ستیانه، بۆ خوێندنه‌وه‌و ورد بوونه‌وه لهم چه‌ند دێڕه. ده‌ست پێ ده‌كه‌ین و ده‌ڵێین: مادده‌ی (ثار یثور ثورة) له ڕووی زمانه‌وانیه‌وه، هه‌ڵچوون و توڕه‌بوونی توندو به هێز ئه‌گه‌یه‌نێ؛ ده‌ڵێی: دوكه‌ڵه‌كه یان ته‌پوتۆزه‌كه هه‌ڵیكرت و په‌ره‌ی سه‌ند و وه هه‌روه‌ها، وه كه ده‌وترێ (یثور ثورا و ثورانا) واته: ده‌ركه‌وت و هاته به‌ر ڕوو... وه له قورئانیشدا فه‌رمووده‌ی په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت: وأثاروا الأرض ... (الروم: 9) واته: ئه‌مدیواو دیویان كردو كێڵایان بۆ گشتوكاڵ و چاندن؛ وه له فه‌رمووده‌دا هه‌ر وه‌ك له هه‌ردوو سه‌حیح دا هاتووه: {جاءه رجل من أهل نجد ثائر الرأس يسأله الإيمان} واته: پێاوێكی سه‌ر قژن و ئاڵۆزكاو له خه‌ڵكی نه‌جد هاته خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) پرسیاری لێ كرد له ئیمان، وه هه‌ر شتێكیش ده‌رت هێناو و ڕۆشنت كرده‌وه ئه‌و ته‌ثویرت كردووه، وه (ثورت الأمر) واته: به دوایدا گه‌ڕام؛ لێره‌وه كه به یه‌كێك ده‌وترێت (ثوَّر القرآن) واته: به دوای ماناو زانست و مه‌به‌سته‌كانی قورئاندا گه‌ڕاوه... وه له ئه‌سه‌ردا له عبدالله كوڕی مه‌سعوده‌وه خوا لێی ڕازیبێ هاتووه، ده‌ڵێ: "من أراد خير الأولين والآخرين فليثوِّر القرآن، فإن فيه خير الأولين والآخرين" { هه‌ر كه‌س خێرو چاكه‌و سه‌ره‌تاو كۆتایینی ده‌وێ با ته‌ثویری قورئان بكات (به دوایدا بگه‌ڕێ و لێی بكۆڵێته‌وه) چونكه به ڕاستی خێرو چاكه‌و سه‌ره‌تاو كۆتایینی تێدایه }. وفي لفظ: "علم الأولين والآخرين" الطبراني له "المعجم الكبير" دا ڕیوایه‌تی كردووه، وه له وته‌یه‌كی دیكه‌دا به: ( من أراد العلم فليثوِّر القرآن ) هاتووه. هه‌ندێ له زانایان ده‌ڵێن: ته‌ثویری قورئان مانای خوێندنه‌وه‌و هه‌ڵدانه‌وه‌و پشكنینی ماناو ته‌فسیره‌كه‌یه‌تی له گه‌ڵ زانایاندا. جا ئه‌گه‌ر ئێسته بنه‌ماو مانای زمانه‌وانی وشه‌كه ڕوون بۆوه، ئه‌وه‌ش له ئه‌سه‌ردا هاتووه له‌وه‌ی كه ئێمه مه‌به‌ستمانه له پێش ڕوونكردنه‌وه‌ی ماناكه‌یداین، ده‌گوێزینه‌وه بۆ هه‌نگاوێكی ترو ده‌ڵێین: ئه‌و شۆڕشه‌ی كه -ئێمه‌ی موسڵمان- ئه‌مڕۆ پێویستمانه و زۆریشمان پێویسته، بریتیه له شۆڕشی خوێندنه‌وه‌و وه‌رگرتنی زانست و تێگه‌یشتن، وه له پاشانیشدا كار كردن و جێ به جێكردن؛ به ڕاستی ئه‌مه شۆڕشی "تثوير القرآن"و هاتنه ناوه‌وه‌ی قورئانی پیرۆزه دوای ئه‌وه‌ی كه وای لێ هاتووه هه‌جر كراوه‌و لێی دوور كه‌وتوینه‌وه به چه‌ند شێوه‌و شێوازی دوور كه‌وتنه‌وه: وقال الرسول يا رب إن قومي اتخذوا هذا القرآن مهجورًا (الفرقان: 30) . { وه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) وتی: ئه‌ی په‌روه‌ردگارم به ڕاستی گه‌له‌كه‌ی من له قورئان دوور كه‌وتنه‌وه‌و وازیان لێ هێنا }. - به ڕاستی خۆمان له قورئان دوور خسته‌وه به دوور كه‌وتنه‌وه‌مان له خوێندنه‌وه‌كه‌ی؛ كه ئه‌مه ساكارترین جۆری هه‌جرو خۆ دوور خستنه‌وه‌یه له قورئان. - پاشان دووه‌م جار قورئانمان واز لێ هێناو پشتگوێمان خست به پشتگۆێخستنمان له بیركردنه‌وه له ماناو مه‌به‌ست و داواكاریه‌كانی، خه‌ریك بوون به پیت و وته‌كان سه‌رقاڵیان كردوین له‌وه‌ی كه خه‌ریك بین به ماناو مه‌به‌سته‌كانیه‌وه. - پاشان سێیه‌میش قورئانمان پشتگۆێ خست و وازمان لێ هێنا، به خۆ خه‌ریك كردن و گرنگی دان ته‌نها به‌و ئایه‌تانه‌ی باس له ئه‌حكام و فه‌رمانه‌كان ده‌كه‌ن و به‌س، ئیتر وازمان هێنا –وه یان پشتمان هه‌ڵكرد- له خۆ خه‌ریك كردن و ورد بوونه‌وه له‌و ئایه‌تانه‌ی باس له ده‌روون و ئاسۆو و ده‌سه‌ڵاتی په‌روه‌ردگار ده‌كه‌ن. - پاشان چواره‌م وازمان لێ هێنا بۆ به كار هێنانی بۆ چه‌ند مه‌به‌ست و مانایه‌كی وه‌پێش هاتوو، وه دابه‌زاندن و هێنانی مانا ئه‌سڵی و تێرو ته‌واوو گشگیره‌كانی بۆ چه‌ند مه‌سه‌له‌و دۆزی كاتی و ئێستایی. وه جۆره‌كانی واز هێنان و پشتگوێخستن له‌وه‌دا كورت هه‌ڵدێته‌وه له كاركردن له هه‌ندێكی و پشتگوێخستن و فه‌رامۆشكردنی ئه‌وی تری؛ وه ئێمه ئه‌مه به‌رامبه‌ر به هه‌ندێ له موسڵمانه بێ ئاگاكان ناڵێین كه خوای گه‌وره به‌رامبه‌ر به حه‌قی جووله‌كه سته‌مكاره‌كان فه‌رموویه‌تی: أفتؤمنون ببعض الكتاب وتكفرون ببعض چونكه گومانی باش بردن به موسڵمانان ئه‌رك و واجبێكی شه‌رعیه به سه‌رمانه‌وه، به‌ڵام هه‌ر له ڕووی بیرهێنانه‌وه‌و وریا كردنه‌وه و ئامۆژگاریه. به ڕاستی كاتی ئه‌وه هاتووه كه موسڵمانی هاوچه‌رخ –ئه‌وه‌ته كه زانست و زانیاری گه‌یشتۆته ئه‌و ڕادده به‌رزه‌و هه‌موو ئامێره‌كانی لێكۆڵینه‌وه‌و دیراسه‌كردنی فه‌راهه‌م هێناوه- كه ئیتر شۆڕشێكی قورئانی به سه‌ر خۆیدا بكات، تاكو هه‌موو ماناو مه‌به‌سته‌كانی فێر بێت و لێی ده‌ربێنێت، له مه‌به‌سته پاك و به‌رزه‌كانی قورئان بێ ئاگا نه‌بێ و شاره‌زایی هه‌بێ به سه‌ریاندا، تاكو ڕێڕه‌وی ژیانی خۆی له سه‌ر رێك بخات، وه له دوتۆیی قورئانه‌وه مه‌به‌سته‌كانی دیاری بكات؛ ئه‌مه له سه‌ر ئاستی تاك، خۆ له سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه ئه‌و ه‌ئه‌م كاره خوازیارترو پێویستیه‌كه‌ی دووپات واجبتره. پاشان به ڕاستی موسڵمانه‌كانی ئه‌مڕۆ، به ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی كه پێویستیان به هه‌ڵگیرسانی نوری قورئان هه‌یه له ده‌روون و هه‌ڵس و كه‌وتیاندا، تاكو ئایاته نوسراوه‌كانی خوای گه‌وره تێ بگه‌ن و مه‌به‌سته‌كان بپێكن، هه‌روه‌ها پێویستیشیان –كه كه‌متر نیه له پێویستی یه‌كه‌م- به هه‌ڵگیرسانی به‌رچاوڕۆشنی و به‌سیره‌تیان هه‌یه له بینینی ئایات و نیشانه‌كانی په‌روه‌ردگار، تاكو ئایه‌ته به‌ربڵاوو فراوانه‌كانی خوا لهم بونه‌وه‌ره‌دا ببینن، تاكو بگه‌ڕێ به ڕاستگه‌ڕو دووپاتكه‌ر بۆ ئایاته نوسراوه‌كان، وه ببێته پاڵنه‌رێك بۆ ئه‌وه‌ی كه خوێنراوه‌ته‌وه؛ تاكو فه‌رمووده‌ی خوایان له سه‌ر به جێ بێت كه ده‌فه‌رموێت: سنريهم آياتنا في الآفاق وفي أنفسهم حتى يتبين لهم أنه الحق أولم يكف بربك أنه على كل شيء شهيد (فصلت:53) . { به زوویی نیشانه‌كانی خۆمان له ئاسۆی دنیا (وه‌كو: ڕۆژ و مانگ و ئه‌ستێره‌و شانی دیكه‌ش) به‌وانه نیشان ئه‌ده‌ین تا بۆیان ده‌ركه‌وێ كه به ڕاستی ئه‌و زاته هه‌قه، ئایا ئه‌وه به‌س نیه كه به‌ڕاستی په‌روه‌ردگارت به سه‌ر هه‌موو شتێكدا شایه‌دو حازره؟}. داواكارین له په‌روه‌ردگار كه بمانگێڕێت له‌وانه‌ی كه: ألزمهم كلمة التقوى وكانوا أحق بها وأهلها وكان الله بكل شيء عليمًا (الفتح: 26) . { خوا ئه‌وانه‌ی (ئیمانداران) له سه‌ر بڕواو خۆپارێزی ڕاگرت كه ئه‌وانه بۆ ئه‌مه شیاوتر بوون و ئه‌هلی ئه‌وه بوون، وه خوا به سه‌ر هه‌موو شتێكدا ئاگایه}. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (*) به باشمان زانی ناونیشانی بابه‌ته وه‌ك خۆی بێڵینه‌وه‌و تاكو خوێنه‌ری به‌ڕێزی له دووتۆێی بابه‌ته‌كه‌دا بۆ خۆی به ڕوونی له ماناكه‌ی تێ بگات. تێبینی: ئه‌م بابه‌تانه‌ی (چه‌ند پێشه‌كیه‌ك له سه‌ر قورئانی پیرۆز) هه‌موویان له ماڵپه‌ڕی (الشبكة الاسلامية) وه‌رگیراون و وه‌رگێڕدراونه سه‌ر زمانی كوردی.