بە کوێ ئەوترێ (دار الإسلام) یان(دار الكفر)؟

یەکێک لەو باسە گرنگانەی بەدەوام جێگەی مشت و مڕ بوەو لە هەندێ جێگە هۆکاری ڕژاندنی خوێن و لە ناوچونی سەروەت و سامان بوە ئەم بابەتەیە، چونکە بابەتێکی ئیجتهادیەو خەڵکانێک بە ئارەزوی خۆیان حوکم بەسەر هەندێ جێگەدا ئەدەن بەوەی ئەمە داری ئیسلامە یاخود ئەمە داری کوفرەو ئەبێ خەڵکەکەی لە ناوببرێن مادام تێیدا ئەژین!

من لێرەدا وەڵامی ئەو پرسیارە بە چەند خاڵێک لە خزمەتتاندا ئەدەمەوە بە ئومێدی سود لێ وەرگرتن:-

یەکەم: پێناسەی (الدار) وە (دار الإسلام) وە(دار الكفر).

وشەی (الدار) بەو نیشتیمان وجێگە ئەوترێ کە بەشێک لە خەڵکی لەسەری ئەژین.
پاشان(دار الإسلام) ئیمامی ابن القیم لە پێناسەیدا ئەفەرموێت: "قَالَ الْجُمْهُورُ: دَارُ الْإِسْلَامِ هِيَ الَّتِي نَزَلَهَا الْمُسْلِمُونَ، وَجَرَتْ عَلَيْهَا أَحْكَامُ الْإِسْلَامِ.." واتە: زۆربەی زانایان ئەفەرموون (دار الإسلام) ئەو جێگەیە موسڵمانان ئازادیان کردوەو یاساکانی خودایان تێدا جێبەجێ کردوە.(أحكام أهل الذمة:٢ /٧٢٨). گرنگ ئەوەیە سەرەتا بەم شێوە بوبێت، مەرجیش نیە هەموو دانیشتوانی یان زۆرینەیان موسڵمان بن. وە ئیمامی شەوکانی ئەفەرموێت: "دار الإسلام ما ظهرت فيه الشهادتان والصلاة" السيل الجرار: ٤/ ٥٧٥)واتە: داری ئیسلام بەو جێگە ئەوترێ مرۆڤ بتوانی بە ئاشکرا شەهادەت و نوێژی تێدا ئەنجام بدات. 
پاشان(دار الكفر) پێناسەی زۆری بۆ کراوە کە ئەمە کورترین و بە واتا ترینیانە کە شێخ عبد الوهاب خلاف کردویەتی و ئەفەرموێت: "دار الكفر هي الدار التي لا تجرى عليها أحكام الإسلام، ولا يأمن من فيها بأمان المسلمين" (السياسة الشرعية:69).واتە: جێگەیەکە دینی خوای گەورەی تێدا جێبەجێ ناکرێ، وە موسڵمانانیش تێدا بە ئارامی ناژین.

دووهەم: ئایە ئەم بابەتە ئەسڵی هەیە لە ئیسلامدا؟

ئەگەر تەماشای بۆچونی زانایان بکەین ئەبینین (دار الإسلام) و( دار الكفر) یان باسکردوە کە (دار الكفر) يش دوو بەشن(دار الحرب و دار العهد)، پاشان بەڵگەیان لەسەر ئەوەی (دار الإسلام) بونی هەیە چەند دەقێکیان هێناوە لە ئایەت و فەرمودە، ئایەتەکانی( ٩٢و٩٧و٩٨و٩٩ لە سورەتی النساء. وە ئایەتی ٧٢ لە سورەتی الأنفال) کە پێم وایە هیچیان بەڵگەی ڕوون نین لە سەری.

 وە فەرمودەکانیش بەشێکیان ئەمانەن:

١- لە فەرمودەکەی بُرَيْدة هاتوە کە ئیمامی موسلم ئەیگێڕێتەوە کە هەرکات پێغەمبەر سەربازی بناردایە بۆ جێگایەک بە سەرکردەکەی ئەفەرموو ".. ثمّ ادعهم إلى الإسلامِ، فإنْ أجابوك، فاقبلْ منهم، وكُفَّ عنهم، ثمّ ادعهم إلى التّحوّل مِن دارهم إلى دار المهاجرين ...". 
٢- لە فەرمودەیەکدا کە ئیمامی ابن ماجە ئەیگێڕێتەوە، پێغەمبەر فەرموویەتی" لا يَقبلُ اللهُ عز وجل مِن مشركٍ بعدما أسلم عملًا، أو يفارقَ المشركين إلى المسلمين". 
٣- لە (المعجم الطبراني) دا هاتوە پێغەمبەر وەسفی شامی کردوە فەرموویەتی:" عُقْرُ دارِ الإسلام".
ئەم سێ فەرمودەو ئەوانی دیکەش زیاتر بۆ بەهێز بونی قەوارەی موسڵمانان بوەو بابەتەکە زیاتر پەیوەندی بە سیاسەتی دەوڵەتەوە بوە پێم وابێ. 

سێهەم: ئایە(دار الإسلام) ئەبێ بە(دار الكفر)؟

ئەم بابەتە چونکە دەقی لەسەر نیە جێگەی ڕاجیای زۆری زانایانەو زیاتر لە پێنج قسەی لەسەرە، من لێرەدا بە گوشراوی ئاماژەیان پێ ئەکەم:

١- هەر جێگەیەک لە ژێر دەستی موسڵماناندا بوبێت، بەداگیر کردنی و نەمانی حوکمی خوا تێیدا نابێتە (دار الکفر)، ئیمامی ابن حجر الهيتمي ئەفەرموێت:" ما حُكم بأنه دار إسلامٍ لا يصير بعد ذلك دارَ كفرٍ مطلقاً". (تحفة المحتاج: الهيتمي). وە ئیمامی دەسوقی لە مالیکیەکان ئەفەرموێت:" بِلَادَ الْإِسْلَامِ لَا تَصِيرُ دَارَ حَرْبٍ بِمُجَرَّدِ اسْتِيلَائِهِمْ عليها بَلْ حتى تَنْقَطِعَ إقَامَةُ شَعَائِرِ الْإِسْلَامِ عنها وَأَمَّا ما دَامَتْ شَعَائِرُ الْإِسْلَامِ أو غَالِبُهَا قَائِمَةً فيها فَلَا تَصِيرُ دَارَ حَرْبٍ". حاشية الدسوقي على الشرح الكبير: ٢/ ١٨٨).
٢- تەنها بە کۆبونەوەی ئەم سێ مەرجە (دار الإسلام) ئەگۆڕێ بۆ(دار الكفر)، یەکەم: هەموو یاساکنی کافرانی تێدا جێبەجێ بکرێ. دووەم: بێباوەڕان بیکەن بە جێگەی جەنگ دژی موسڵمانان(دار الحرب). سێهەم: هیچ موسڵمانێک تێیدا بە ئارامی نەژێت. (تنوير الأبصار وجامع البحار : شمس الدين التمرتاشي). 
٣- دار الإسلام ئەگۆڕدرێ بۆ (دار الکفر) کاتێک داگیر بکرێ و بە یاسای خۆیان حوکمی بکەن. بەشێک لە حەنبەلییەکان و ئەبوو یوسفی حەنەفیش بۆچونی وایە. 
٤- کاتێک(دار الإسلام) داگیر کرا لە لایەن کافرانەوەو بە یاسای خۆیان حوکمیان کرد، بەڵام خەڵکەکە هەر موسڵمان بوون، ئەوە نە پێی ئەوترێ(دار الإسلام) نە پێی ئەوترێ(دار الکفر) بەڵکو هیچ لەو ناوانە ناچەسپێ بە سەریاندا، وەک  ئیمامی ابن تیمیە فەتوای بۆ خەڵکی شاری (ماردین) دا کاتێک تەتار داگیری کردن.
 
چوارەم: تایبەت مەندیەکانی(دار الکفر)، بۆ ئەوەی بە جێگەیەک بوترێ داری کوفر ئەبێ ئەم چەند تایبەت مەندیەی تێدا بێت:
١- موسڵمانان بە هیچ جۆرێک تێیدا ئازاد نەبن لە دینداری، بەڵام بێبڕوایان ئازاد بن. 
٢- ئەبێ کایەی دەستەڵات تێیدا موسڵمان نەبن. 
٣- بەهیج جۆرێک یاسا دیارەکانی ئیسلام جێ بەجێ نەکرێ، وەک بانگ و هەینی نوێژە بە کۆمەلەکان. 

پوختەی قسە: 
ئەم بابەتە وەک بینیتان قسەی زۆری لەسەر بوو کە بەشێکیانم لێرەدا هێنا، بەڵام ئەوەی گرنگە بیزانین ئەم بابەتە بابەتێکی ئیجتهادیە و پەیوەندی بە سیاسەتی شەرعی دەوڵەتەوە هەیەو بۆیە پێغەمبەریش خۆی بێبەری کردوە لە کەسێک   هۆکاری زیاد کردن و بەهێز کردنی دوژمانان بێت، ئەم بابەتەش لە کاتێکەوە بۆ کاتێکی تر گۆڕانکاری بەسەردا دێت چونکە بابەتێکی فیقهیەو فیقهیش یاسای سەردەمە بۆ هەر سەردەمێک قسەی نوێ و خوێندنەوەی نوێی پێویستە، وە ئەشتوانرێ بوترێ بابەتێکی مێژویەو پەیوەندی بە کۆچی پێغبەرو ئەو سەردەمەوە بوە، ئەوەتا ئیمامی ابن القیم باسی ئەوە ئەکات کە دوای ئازاد کردنی شاری مەکە هەر نەبوە بە داری ئیسلام. (أحكام أهل الذمة: ٢/ ٧٢٨). بۆیە زۆر هەڵەیە ئەمڕۆ بڕیار بدرێ و خەڵکی موسڵمان دابەش بکرێ بەسەر کافرو موسڵماندا بەهۆی وڵات و جێگەوە، کە زۆر جار لە وڵاتی خۆی ئازادی ئاینی نیە بۆیە پەنای بردوە بۆ وڵاتێکی تر و ئەو وەڵاتەش تەواوی ئازادی دینی پێداوە.

✍️ شاخوان سيامنصورى.

پڕۆژە بانگەوازییەکانی شێخ احمد کاکە محمود  رحمه الله.
www.ahmadkaka.org - www.dangiislam.org